وقتی صحبت از موسیقی ملی می‌شود این ترکیب طیف وسیعی از موسیقی را به ذهن متبادر می‌کند چرا که هر موسیقی که در ذهن شنوندگانش ماندگار شود و تایید اهل فن و صاحبنظران را جلب نماید و در شوندگانش حس تعلق را ایجاد نماید فارق از اینکه در چه دوره زمانی ساخت و پراخته شده باشد، رنگ ملی به خود می‌گیرد. به عنوان مثال تصنیف مرغ سحر یک اثر ملی محسوب می‌شود، همچنان که «نینوا» استاد علیزاده اثری است ملی و یا بیداد استاد مشکاتیان و یا هر اثر دیگری (از دیرباز تاکنون) که واجد پارامترهای ذکر شده است در چهارچوب موسیقی ملی تعریف می‌شود و نیز انواع موسیقی‌های قومی و محلی و ملودی‌های فولک و مقامی از همین دست شمارده می‌شوند.



سرود‌ای ایران

سرود‌ای ایران بی‌تردید جزو آثار موسیقایی ملی ما است با آهنگسازی زنده یاد استاد روح‌الله خالقی و خوانندگی استاد غلامحسین بنان و نیز کلام جناب گل‌گلاب این سرود جدای از اینکه چه به لحاظ ساخت، تنظیم، اجرا و خوانندگی و برخورداری از شعر میهنی جزو شاهکارهای موسیقی ایرانی محسوب می‌شود در بازه زمانی قابل اعتنایی به عنوان موسیقی رسمی کشور برگزیده شد و قدمت بیش از ۶۰ ساله آن و حس نوستالژیکی که در مخاطبان ایجاد می‌نماید، یکی از مظاهر راستین موسیقی ملی محسوب می‌شود و باید در نظر داشت که جان‌مایه اصلی ملودی بختیاری بوده که با عنایت نبوغ‌آمیز استاد خالقی به صورتی که شنیده‌ایم تجلی یافته و جامعه جاودانگی بر او پوشانیده شده و بار‌ها و بار‌ها با ارکسترهای مختلف و خوانندگان متعدد ضبط و اجرا شد.



عناصر ضامن ایرانی بودن یک ملودی

در این رابطه می‌توان چند عنصر را دخیل دانست. یکی بحث فواصل است بهره‌گیری از ربع پرده‌ها و نیز جایگاه نت‌های شاهدی است، دیگر می‌توان از روح موسیقی ایرانی نام برد روح موسیقی ایرانی‌‌ همان مقوله‌یی است که برای درکش یا باید ایرانی باشید و در این فضا نفس کشیده باشید و از کودکی موسیقی ایرانی را شنیده باشی یا باید وقت قابل توجه بگذارید و بیاموزید و با کثرت شنیداری درکش کرده باشید به عنوان مثال اگر نت یکی از گوشه‌های موسیقی ردیفی را در اختیار یک نوازنده ژاپنی قرار دهی آنچه را که اجرا می‌کند، با اصل ماجرا تفاوت ماهوی دارد و این مقوله‌یی است که بنده به کرات آن را آزموده‌ام.

دیگر می‌توان از فرم جمله‌پردازی در موسیقی نام برد که آیا با دستور زبان درونی موسیقی ایرانی منطبق است یا خیر به عنوان مثال استاد «علی‌نقی وزیری» با رعایت این نکته در تصنیف «بسته رام» موسیقی‌ای کاملا ایرانی ایجاد نموده‌اند اما در ساخت قطعات بندباز یا حاضرباش فرم دیگری از جمله‌پردازی را مدنظر داشته‌اند که همین امر به علاوه بهره‌گیری از نواحان کروماتیک ساختار کلی قطعه را از فضای موسیقی ایرانی دور داشته است. از دیگر عناصر می‌توان کلام را نام برد هرچند که خود عنصر غیرموسیقایی است ولی در ایجاد فضای موسیقایی ایرانی تاثیر دارد. همچنین بهره جویی از سازهای ایرانی که رنگ صورتی آن‌ها معرف ملیت ایرانی است می‌تواند در این زمینه کمک‌کنده باشد. هرچند ساز و ابزار موسیقی قدرت عناصر پیشین را ندارند چرا که می‌توان با ساز ایرانی فضایی جدای از موسیقی ایرانی ایجاد کرده و هنگامی که «ویولن» سازی فرنگی که در دستان استاد ابوالحسن صبا قرار می‌گیرد به ابزاری برای بیان موسیقایی کاملا ایرانی تبدیل می‌شود همین نسبت را می‌توان در نوازندگی پیانو توسط استاد مرتضی خان‌محجوبی دریابید.

در کل دریافت و رعایت این مفاهیم و درک استتدیک و زیبایی‌شناسانه موسیقی ایرانی ضامن ایجاد و اجرای آن چیزی است که موسیقی ایرانی‌اش می‌خوانیم.



ردیف

ردیف یک مجموعه تنظیم و مدون از نغمات و ملودی‌هاست که طبق الگویی خاص طراحی و جمع‌آوری شده و بین جملات و عناصر تشکیل‌دهنده آن یک ارتباط منطقی برقرار است به عقیده اینجانب برای کسی که در حیطه موسیقی ایرانی فعال است زدن ردیف و دقیق شدن باشد بر روی آن ضروری است چرا که منطق صحیح جمله‌پردازی موسیقی ایرانی در ردیف این موسیقی متجلی است و جدای از آن دانستن آن همه جملات زیبا و متعالی در بداهه‌نوازی‌ها به کمک نوازنده و یا خواننده می‌شتابد و اصولا کسانی که با ردیف آشنا هستند به نسبت بیگانگان با آن از ذهنی منسجم‌تر و به سامان‌تر برخوردارند. بعضی به اشتباه ردیف را عامل محدودیت در موسیقی می‌دانند در صورتی که هرگز چنین نیست. دانستن ردیف به آن معنی نیست که موزیسین را محصور و منحصر به آن نماید بلکه می‌توان آن را به مثابه یک الگوی بی‌نقص دانست که در یابیدنش توانایی جمله‌سازی و ملودی‌پردازی را افزون می‌نماید. اگر موزیسین ایرانی را به یک شاعر معاصر ایرانی تشبیه کنیم موزیسینی که ردیف را در حافظه دارد همچون شاعری است که دیوان حافظ و یا دیوان غزلیات سعدی را از بر است. ناگفته پیداست که شاعری با حافظه مزین به چنین گوهرهای ادبی تا چه پایه در درک رموز شاعری، بدیع، بیان، فنون و آرایه‌های ادبی بر‌تر از شاعری است که نسبت به این معارف بیگانه است. ردیف موسیقی ایرانی که بسیاری از گوشه‌ها و ملودی‌های موجود در آن ریشه در تاریخ این سرزمین دارد پدیده عمیق و عجیبی است که هرچه در آن بیشتر غرق شوید به شکوه و عظمتش بیشتر پی می‌برید. بنده پس از سال‌ها تحصیل و تدریس ردیف موسیقی ایرانی هرچه زمان می‌گذرد و با آن مانوس‌تر می‌شوم به شکوه و معانی ژرفش بیشتر پی می‌برم و امروز درک می‌کنم که سفارش‌های فراوان استاد عزیزم پرویز مشکاتیان بر دوره کردن‌های مکرر ردیف به چه دلیلی بوده است.



انواع ردیف‌ها

مهم‌ترین و مشهور‌ترین ردیف‌های را که می‌شناسیم دریف‌های بازمانده از موسیقی دوران قاجار و روایت شده توسط دو برادر استادان میرزا عبدالله و آقاحسینقلی می‌باشد که هر یک از این دو استاد از سرآمدان نوازندگی و دانش موسیقی زمان خویش بوده‌اند. پس از این دو ردیف معتبر و مرجع به ردیف‌های دیگری می‌رسیم که شاگردان ایشان یا شاگردان شاگردان ایشان روایت نموده‌اند. رودیف‌هایی چون ردیف دوره عالی استاد شهنازی ردیف استاد موسی‌خان معروفی، ردیف استاد مرتضی‌خان نی‌داوود، ردیف استاد صبا، ردیف استاد هرمزی و در زمینه آغاز ردیف‌های استاد عبدالله‌خان دوامی و ردیف روایت شده توسط استاد محمود کریمی. اما همچنان دو روایت میرزا عبدالله و آقاحسینقلی از اعتبار و اقبال فراوان‌تری به نسبت سایر روایات ذکر شده برخوردارند. ردیفی را که به عنوان ردیف آقاحسینقلی می‌شناسیم توسط فرزند ایشان استاد علی‌اکبرخان شهنازی روایت شده و چون استاد شهنازی از کودکی تا هجده سالگی به طور مستقیم و بی‌واسطه از محضر پدر بهره جسته و از هوش، استعداد و حافظه فوق‌العاده خدادادی برخوردار بوده‌اند. در صحت و سلامت آن تردیدی وجود ندارد. اما در مورد ردیف موسوم به ردیف میرزاعبدالله که توسط استاد برومند روایت شده حرف و حدیث بسیار است هرچند که به لحاظ محتوی ردیف بسیار خوبی است و بسیاری از اساتید امروز ما همین ردیف را آموخته و ملاک و معیار قرار داده‌اند، اما اینکه آیا این ردیف‌‌ همان ردیف بود نظر جناب میرزاعبدالله است تردید است.

متاسفانه نسخه اخیر مفقود گردیده و ردی از آن برجای نیست.

در سال‌های اخیر دوست گرامی و هنرمندم جناب امیرحسین اسلامی با تلاش و دقتی شایسته این ردیف را با معیارهای صحیح و امروزین بازنویسی کرده‌اند که به زودی از طریق دانشگاه هنر منتشر و در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت بنده نیز مشغول ضبط این ردیف با سه‌تار می‌باشم. بخش‌های عمده آن ضبط شده و همچنان به ادامه ضبط آن مشغول هستیم و اگر همه چیز خوب پیش برود، تا نوروز در دسترس علاقه‌مندان خواهد بود.

نوازنده، آهنگساز و پژوهشگر موسیقی

منبع:اعتماد