موسیقی ما - ارکستر شهر تهران به رهبری «نادر مشایخی»، خردادماه امسال در حالی کنسرت جدید خود را اجرا می‌کند که مشایخی می‌گوید ایده‌های جدیدی برای اجرای این کنسرت دارد و علاوه بر آن می‌خواهد این ارکستر را به شکلی ساماندهی کند تا نوازندگی ارکستر سرانجام به عنوان یک شغل به رسمیت شناخته شده و نوازنده مجبور به حضور در ارکسترهای دیگر برای تأمین هزینه‌های زندگی‌اش نباشد. «مشایخی» سال‌ها به عنوان رهبر ارکستر سمفونیک تهران نیز فعالیت کرده؛ با او درباره‌ی ارکستر خودش و همچنین وضعیت ارکستر سمفونیک تهران به گفت‌وگو نشسته‌ایم:
 

• * آقای مشایخی! لطفاً از ارکستر شهر تهران بگویید و اینکه چه برنامه‌ای برای این ارکستر دارید تا این امیدواری وجود داشته باشد که ارکستر زمان زیادی به فعالیت‌هایش ادامه دهد.

از همان ابتدا که این ارکستر راه‌اندازی شد، من برایش برنامه‌های متعددی داشتم؛ اما اصلی‌ترین هدفم در این ارکستر آن است که نوازندگی ارکستر به صورت یک شغل مطرح شود تا نوازندگانی که در این ارکستر مشغول فعالیت هستند، ناگزیر به فعالیت در ارکسترهای متعدد و همچنین حضور در آلبوم‌های مختلف برای گذران زندگی خود نباشند؛ چون در این صورت نوازنده نمی‌تواند به صورت کامل در اختیار هیچ کدام از برنامه‌هایی که انجام می‌دهد،‌ قرار گیرد.
 

• * خودتان تا چه اندازه امید دارید تا به این هدف برسید؟‌ به‌هرحال سبک موسیقی‌ای که شما در این ارکستر اجرامی‌کنید، به گونه‌ای نیست که بتواند مخاطبان وسیعی را در بر بگیرد.

البته من بر این اعتقاد هستم که موسیقی کلاسیک در ایران، مخاطبان بسیار زیادی دارد و می‌توان با برنامه‌ای مشخص از پتانسیل این علاقه‌مندان استفاده کرد. این در حالی است که به‌هرحال این ارکستر متعلق به خانه‌ی هنرمندان است و ما با مسئولان این خانه صحبت‌هایی برای تحقق اهداف‌مان کرده‌ایم.
 

• * شما مدتی نیز به عنوان رهبر ارکستر سمفونیک فعالیت کرده‌اید. حالا ارکستر مدتی است بار دیگر فعالیت‌های خودش را آغاز کرده، ارزیابی‌تان از فعالیت‌های این ارکستر چیست؟

قبل از هر چیز من از آمدن آقای رهبری به این ارکستر بسیار خوشحال‌ام و فکر می‌کنم حضور ایشان سرآغاز بسیاری از اتفاقات مثبت برای ارکستر سمفونیک شود. البته در این میان نمی‌توان این مسأله را نادیده گرفت که هر رهبری، باید علاوه بر علم رهبری به «روان‌شناسی اجتماعی» نیز آگاهی داشته باشد؛ مسأله‌ای که اتفاقاً گمان می‌کنم آقای «رهبری» بسیار به آن معتقد است و مانند هر رهبر موفق دیگری در دنیا می‌داند که نوازندگانی که در ارکستر مشغول فعالیت هستند، افرادی از طیف‌‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی هستند. حتی نوازندگان سازهای بادی مسی با نوازندگان زهی، شخصیت متفاوتی دارند و بنابراین نیاز است تا رفتاری متفاوت با آنان انجام شود.

به‌هرحال لازم است با نوازندگان طوری رفتار شود که احساس کنند، مهم هستند. البته این به آن معنا نیست که رهبر باید مدام دست به تحسین نوازندگان بزند؛ اتفاقاً باید برخوردی منظم و انتقادی هم با آنان داشته باشد و این حس را در آنان ایجاد کند که انگار او عنصری جدایی‌ناپذیر از ارکستر است. گمان می‌کنم آقای رهبری، بهترین کسی است که می‌تواند در این زمینه‌ها حضوری موفق داشته باشد و البته این اتفاق زمانی رخ خواهد داد که نوازندگان و همچنین مسئولان ارکستر با او همراهی کنند. به هر شکل که به این مساله نگاه شود، باید حضور آقای رهبری را در ارکستر سمفونیک تهران به فال نیک گرفت.
 

• * فکر می‌کنید آقای «رهبری» با تمام علم و تجربیات‌شان می‌توانند به تنهایی ارکستر را اداره کنند؟ به هر حال ماهیت ارکستر به دولت‌ها بسیار وابسته است و همواره این نگرانی وجود دارد که با تغییر دولت، بار دیگر این ارکستر به همان سرنوشت قبلی دچار شود.

طبیعی است که باید علاوه بر ایشان، افراد دیگری هم شایستگی لازم برای اداره‌ی ارکستر را داشته باشند. تمام فعالیت‌های ارکستر، ‌فعالیت‌های هنری نیست. باید تدبیری اندیشیده شود تا موقعیت‌های کافی برای کنسرت دادن و همچنین تأمین هزینه‌های آن وجود داشته باشد. هیچ ارکستر کلاسیکی نمی‌تواند خودکفا باشد؛ چون هزینه‌های ارکستر بسیار زیاد است. ارکستری بسیار معمولی در طول سال به میلیاردها تومان نیاز دارد تا بتواند سرپا بماند و این مبلغی نیست که بشود از راه فروش بلیت تأمین کرد. در تمام دنیا نیز ارکسترها به همین شکل اداره می‌شوند. به همین خاطر است که در ارکسترهای معتبر دنیا، علاوه بر رهبری و نوازندگی، 15 شغل دیگر وجود دارد.
 

• * یعنی معتقدید در کشورهای دیگر هم که ارکسترها فعال‌تر و دارای برنامه‌های منظمی هستند، امکان تأمین هزینه‌ها توسط خود ارکستر وجود ندارد.

بله، البته نمی‌توان تمام انتظار را از دولت داشت. ‌وزارت ارشاد باید به راه‌هایی بیندیشد که برای بخش خصوصی انگیزه‌های لازم را ایجاد کند تا در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های لازم را ایجاد کنند. در سال‌های اخیر بسیاری از ارکسترهای کشورهایی چون آلمان و اتریش که مهد موسیقی کلاسیک هستند،‌ تعطیل شده‌اند؛ چون فقط به کمک‌های دولتی وابسته بوده‌اند. این مسأله در ایران به شکل عمیق‌تری وجود دارد، چون هر زمان که بودجه‌ی کشور با مشکل مواجه می‌شود، از بودجه‌های فرهنگی می‌کاهند! بنابراین از همین ابتدا که بعد از مدت‌ها، ارکستر فعالیت خودش را آغاز کرده، ‌باید به فکر تشکیل یک شورا برای آن باشند. این شورا باید از نوازندگان ارکستر باشند تا بتواند مثمر ثمر باشد؛ ‌چون در گذشته شورایی تشکیل دادند که طی آن اساس‌نامه‌ای تعیین کردند که به‌هیچ‌وجه به نفع ارکستر نبود.

علاوه بر آن نیاز به انجام کارهای زیربنایی دیگر هم هست؛ مثلاً علاوه بر ارکستر اصلی، ارکستری از نوازندگان جوان‌تر شکل گیرد تا به ادامه‌ی حیات ارکستر امیدوار باشیم. فکر می‌کنم آقای «رهبری» این توانایی را دارند و علاوه بر آن می‌توانند سلیقه‌ی مردم را ارتقا دهند، ‌نه اینکه آثاری را بنوازند که آنها دوست دارند. به همین خاطر است که در اولین کنسرت‌شان، سمفونی نهم بتهوون را نواختند. علاوه بر آن هموار شدن‌ راه «کپی‌رایت» می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد. اگر این مسأله محقق شود، فضا و اتمسفر موسیقی ایران تغییر خواهد کرد. وظیفه‌ی تأمین بخشی از این ایده به عهده‌ی «خانه‌ی موسیقی» است که به نظر می‌رسد در این مدت بسیار منفعل عمل کرده است.
 

• * اما به هر حال همیشه بخشی از مشکل ارکستر، تعدادی از نوازندگان بوده‌اند که شاید دل‌شان نخواهد به نظم ارکستر تن دهند. شما خودتان هم در زمان رهبری ارکستر با این مشکل مواجه بوده‌اید؟

بله؛ اما می‌توان از حضور نوازندگان جوان که انگیزه‌های بالایی دارند،‌ استفاده کرد. اگرچه من فکر می‌کنم شیوه‌ی تدریس موسیقی در ایران بسیار پیش‌پا افتاده و به شیوه‌ای است که سال‌هاست در دنیا منسوخ شده. به هر صورت باید حواس‌مان جمع باشد. چون اگر ارکستر بخواهد به روال گذشته به فعالیت‌هایش ادامه دهد، بدون‌شک با همان مشکلات مواجه خواهد شد. البته من مطمئن هستم که آقای رهبری، آینده‌نگری کافی در این باره را دارند.