نوشین رستگاری: دسترسی به آمار و ارقام میزان فروش فیلم و کتاب و حتی تئاتر چندان دشوار نیست. با مراجعه به جدول فروش فیلم ها یا تیراژ کتاب ها می توان به سلیقه عمومی جامعه پی برد. اما در زمینه موسیقی اطلاع از آمار فروش چندان ساده نیست. بسیاری مواقع ناشران و فروشندگان خود آمار دقیقی از فروش آلبوم ها ندارند. در نتیجه پی بردن به سلیقه عمومی مردم نیز دشوار تر نشان می دهد. یکی از راه ها برای جبران این کمبود تهیه گزارش میدانی است. برای این منظور و همچنین جست وجو در سلیقه موسیقایی مردم در مناطق مختلف در هفته های اخیر به چندین فروشگاه عرضه کننده آثار موسیقی در نقاط مختلف شهر تهران سرک کشیدم.

ابتدا به سه فروشگاه نسبتاً شناخته شده در میدان انقلاب مراجعه کردم. دو فروشگاه اول در ضلع جنوب غربی میدان انقلاب مجاور هم قرار دارند؛ فروشگاه «آهنگ» و فروشگاه «نوید». فروشگاه «آهنگ» آلبوم‌های پرفروش خود را در هفته های اخیر چنین معرفی می کند؛ 1- عمو زنجیرباف (روزبه نعمت اللهی)، 2- بنیامین 88 ، 3- فصل تازه (خواجه امیری)، 4- رسوای زمانه (به آهنگسازی همایون خرم و صدای علیرضا قربانی)/ آه باران (محمدرضا شجریان)، 5- بازی درنیار (فرهادجواهرکلام)، 6- آرزوی فردا (مازیار). و در فروشگاه «نوید» آلبوم های پرفروش رسوای زمانه (علیرضا قربانی) و آه باران (شجریان) بودند. اکثر مراجعه کنندگان این دو فروشگاه دوستداران موسیقی پاپ و سنتی هستند و موسیقی کلاسیک غربی با استقبال کمتری روبه رو است. مسوولان هر دو فروشگاه بر این باورند که معرفی کار به خریدار بر میزان فروش تاثیر بسزایی دارد. آنها کارهای جدید را اغلب در مقابل دید مخاطبان قرار می دهند و اعتقاد دارند نظر و سلیقه آنها برای مشتری های دائمی- که با توجه به قدمت این فروشگاه ها کم هم نیستند- اهمیت پیدا کرده. اما سوالم از مسوولان «آهنگ» و «نوید» در مورد اینکه به طور متوسط روزانه از هر آلبوم پرفروش چه تعداد به فروش می رسد، بی پاسخ ماند. همان طور که حدس می زدم آنها خودشان هم آمار دقیقی ندارند.

فروشگاه بعدی که در ضلع شمال شرقی میدان انقلاب واقع شده، فروشگاه «سیاه و سفید» است که به نظر می آید در جذب مخاطبان جدی تر موسیقی از نمونه های موفق در این عرصه است. آثار پرفروش در «سیاه و سفید» عبارتند از آه باران (محمدرضا شجریان)، رسوای زمانه (همایون خرم)، شهر خاموش (کیهان کلهر) و «ترانه های جنوب» دومین آلبوم سهیل نفیسی با گویش جنوبی(بندرعباس). در حوزه موسیقی سنتی پرفروش های هر سه فروشگاه به هم نزدیکند؛ آلبوم «آه باران» محمدرضا شجریان و «رسوای زمانه» همایون خرم. نکته جالب اینکه هر دو آلبوم نوعی تجدید خاطره با موسیقی سبک «گل ها» محسوب می شوند. نکته دیگر اینکه آلبوم «رسوای زمانه» چهارمین آلبوم منتشرشده با صدای «علیرضا قربانی» محسوب می شود؛ چهار آلبوم در پنج ماه اول سال. جالب اینکه این چهار آلبوم در زمان انتشار جزء سی دی های مطرح بازار موسیقی بود ه اند. هرچند انتشار چهار آلبوم در پنج ماه یک ریسک هنری نشان می دهد اما استقبال از آلبوم رسوای زمانه نشانی از محبوبیت علیرضا قربانی است که حال این روز ها هم به واسطه حضور صدایش در تیتراژ ها در میان مردم شناخته شده تر نشان می دهد و هم از سوی دیگر خیال مرز های نو و تجربه های جدید را در سر دارد که نمونه اش می شود آلبوم «سرو روان» با آهنگسازی علی قمصری. اما در مورد موسیقی پاپ سلیقه مشتری های این سه فروشگاه کمی با هم فرق می کند مثلاً بعضی از آلبوم های پرفروش پاپ در فروشگاه «سیاه و سفید» اصلاً در دو فروشگاه دیگر موجود نیست. نمونه اینکه آلبوم «ترانه های جنوب» سهیل نفیسی در «سیاه و سفید» جزء پرفروش ها است، حال آنکه در فروشگاه «نوید» فروش خوبی نداشته. این اختلاف ها را می توان به سلیقه فروشندگان و مسوولان این فروشگاه ها هم نسبت داد. یکی به دلیل فضای فرهنگی که فروشندگان برای فروشگاه های خود تعریف می کنند و دیگر امکان معرفی رو در رو و تبلیغ مستقیم که یکی از مهم ترین عوامل فروش محسوب می شود.

با توجه به موقعیت مکانی این فروشگاه که در میدان شلوغ و پررفت و آمد انقلاب واقع است، فضای ملتهب تهران پس از انتخابات در کاهش تعداد مراجعه کنندگان و کاهش میزان فروش این فروشگاه ها نقش داشته. پرسش من در مورد اینکه موضع گیری محمدرضا شجریان درباره حوادث اخیر در میزان فروش آثار ایشان در این منطقه چه تاثیری داشته، با پاسخ یکسانی مواجه شد و آن اینکه کارهای شجریان همواره از فروش بالایی برخوردار بوده و استقبال از آلبوم آخر ایشان به مانند کار های پیشین ایشان ادامه دارد.

در عرصه موسیقی بعضی از ناشران خود صاحب فروشگاه نیز هستند. سراغ دو فروشگاه «بتهوون» و «ماه ریز» رفتم. بابک چمن آرا مدیر انتشارات «آوا خورشید» فروشگاه باسابقه «بتهوون» را نیز این روز ها مدیریت می کند. فروشگاه بتهوون پس از مدت ها وقفه بار دیگر فعالیت خود را در خیابان سنایی از سر گرفت. عمده مراجعه کنندگان فروشگاه «بتهوون» مخاطبان جدی موسیقی محسوب می شوند. با توجه به موقعیت مکانی مشتری تصادفی و گذری کم دارد. فضای داخلی فروشگاه محیط خوبی را برای خریداران فراهم کرده که موجب شده بسیاری از آنها برای انتخاب موسیقی مورد علاقه خود بیش از چند دقیقه کوتاه وقت صرف کنند و زمانی را به چرخیدن در فروشگاه بگذرانند.

از چمن آرا درباره مزایای داشتن فروشگاه برای ناشران پرسیدم، او گفت؛ این امر می تواند یک امتیاز به حساب آید ولی چون ناشر در فروشگاه خود نهایتاً 100 یا 200 عدد از کارهایش را می فروشد، سود حاصله چندان چشمگیر نیست. آلبوم های پرفروش فروشگاه «بتهوون» در هفته های اخیر عبارتند از 1- ترانه های جنوب، 2- کارهای جدید شرکت آوا خورشید که شامل دو آلبوم «من جدا گریه کنان، ابر جدا» با صدای مظفر شفیعی و آلبوم«ای سرخوشان» با صدای پوریا اخواص، 3- آلبوم عمو زنجیرباف. در کل مراجعه کنندگان به این فروشگاه چندان خواهان موسیقی پاپ نیستند. چمن آرا همچنین می گوید شکل و ظاهر و نوع بسته بندی در آلبوم ها در شرکت «آوا خورشید» به گونه یی است که نوعی امضا برای آثار محسوب می شود و مخاطبان جدی و پیگیر موسیقی با آن آشنا هستند. او در ادامه اشاره می کند با توجه به شرایط پیش آمده پس از انتخابات از میزان خرید کاسته شده و تولید نیز نسبتاً متوقف شده. با این حال بعضی از آلبوم ها مانند «ترانه های جنوب» همچنان فروش خوبی دارند. از این ناشر حوزه موسیقی درباره استقبال از کار های شجریان می پرسم که آیا موضع گیری های اخیر محمدرضا شجریان در فروش آثار او نقش داشته که چمن آرا می گوید؛ آثار ایشان همچون گذشته فروش بالایی دارد. همچنین فروش بالای آلبوم های این ناشر در فروشگاه خود نشان می دهد نحوه عرضه و تبلیغ رو در رو هنوز عامل بسیار تاثیرگذاری محسوب می شود. نکته یی که در فروشگاه ماهریز نیز قابل پیگیری است. آلبوم «ترانه های جنوب» که نشر ماهریز آن را منتشر کرده پرفروش ترین آلبوم فروشگاه ماهریز محسوب می شود. نشر «ماهریز» یکی دیگر از ناشران موسیقی است که حدوداً شش ماه است فروشگاه خود را افتتاح کرده. این فروشگاه در مجتمع تجاری اسکان در شمال تهران واقع شده، بیشتر مراجعه کنندگان خواهان موسیقی پاپ هستند در حالی که موسیقی پاپ جزء سیاست های این نشر محسوب نمی شود. نتیجه اینکه آلبوم متفاوت «پر» در حوزه موسیقی تلفیقی از همین نشر با استقبال زیادی روبه رو نیست. مدیر اجرایی این نشر «تایماز منقبتی» ایده ایجاد فروشگاه توسط خود ناشران را در صورتی که تولید ناشر زیاد باشد، منطقی می داند. ناشران به طور معمول 30 تا 35 درصد پایین تر از قیمت پشت جلد آثار خود را به پخش کنندگان ارائه می دهند. اما ناشرانی که صاحب فروشگاه هستند می توانند بدون کسر این درصد و به همان قیمت پشت جلد آثار خود را در فروشگاه هایشان عرضه کنند. اما آثار پرفروش هفته اخیر «ماهریز» عبارتند از

1- ترانه های جنوب ها، 2- به تماشای آب های سپید (حسین علیزاده)، 3- عشق ماند (به آهنگسازی ارشد طهماسبی و خوانندگی سالار عقیلی)، 4- ساینا (محمدرضا مرتضوی)، 5- لاک پشت ها پرواز می کنند (موسیقی فیلم). منقبتی نیز بر تاثیر منفی حوادث پس از انتخابات بر میزان فروش اشاره کرد و گفت؛« فروش بعضی از آلبوم ها همانند «ترانه های جنوب» تحت تاثیر این شرایط دچار افت شد. در حالی که این آلبوم می توانست موفقیت بیشتری در برخورد با مخاطب کسب کند.» در ادامه این گزارش میدانی به یک فروشگاه در حوالی خیابان سیدخندان مراجعه کردم که آثار پرفروش آن عبارت بودند از؛ 1- رسوای زمانه ،2- به نام گل سرخ ( به آهنگسازی حمید متبسم و خوانندگی سالار عقیلی)، 3- عمو زنجیرباف، 4- فصل تازه، 5- بنیامین88. فروشنده این فروشگاه می گوید؛ اغلب مشتری های این فروشگاه ثابت و محلی اند و اکثر آنها به دنبال موسیقی پاپ و پاپ زیرزمینی هستند. وی در ادامه اشاره می کند که حوادث پس از انتخابات با توجه به موقعیت مکانی فروشگاه که به دور از مراکز ملتهب بوده، تاثیر چندانی بر میزان فروش نداشته ولی موضع گیری شجریان را باعث افزایش فروش آثارش دانست. برای تکمیل این گزارش بهتر دیدم سراغ شهر کتاب ها در نقاط مختلف تهران بروم. در شهر کتاب شهرک غرب آثار پرفروش عبارت بودند از؛ 1- ترانه های جنوب، 2- رسوای زمانه، 3- عمو زنجیرباف، 4- چرخ گردون (اصغر شاه زیدی)، 5- ساینا (محمدرضا مرتضوی) که میانگین فروش روزانه هر یک از این آلبوم ها 15 تا 20 عدد است که در آخر هفته این رقم بالاتر نیز می رود. مسوول فروشگاه گفت سلیقه خریداران متفاوت است ولی در این فروشگاه افراد بیشتر علاقه مند به آثار کلاسیک غربی و سنتی هستند. البته این موضوع به نوع موسیقی که در آن ماه روانه بازار می شود، بستگی دارد. مثلاً در هفته های اخیر آلبوم های موسیقی سنتی فروش خوبی داشته. یکی دیگر از شهر کتاب ها که سراغش رفتم، شهر کتاب ساعی بود که آثار پرفروش در آن عبارت بودند از؛ 1- عمو زنجیرباف، 2- قاف عشق (علیرضا قربانی)، 3- آلبوم های تصویری محمدرضا لطفی، 4- آلبوم وطنم ساخته محمدرضا لطفی.

همان طور که مشهود است، آثار پرفروش در این شهر کتاب با شهر کتاب شهرک غرب متفاوت است مثلاً آلبوم «ترانه های جنوب» که در شهرک غرب جزء آثار پرفروش بوده در شهر کتاب ساعی فروش خوبی نداشته است.

اما نکته اینکه وقتی با شهر کتاب راه آهن تماس می گیرم و در مورد آلبوم های پرفروش می پرسم، جواب می شنوم که بهتر است این سوال ها را از شهر کتاب ونک یا شهرک غرب بپرسید. می گویم این کار را قبلاً انجام داده ام و می خواهم از سلیقه مردم آن منطقه اطلاع پیدا کنم. می شنوم؛ قبلاً این فروشگاه قوی ترین و کامل ترین آرشیو موسیقی را داشت اما به علت عدم استقبال مردم این قسمت عملاً غیرفعال شده. وی گفت برای مردم در این منطقه تهیه یک عدد سی دی به قیمت 1500 تومان دشوار است و آنها بیشتر ترجیح می دهند آهنگ های موسیقی را به صورت فایل های ام پی تری دریافت کنند. با توجه به فضای ملتهب هفته های اخیر، مردم رغبت چندانی به خرید آثار نشان ندادند ولی با آرام تر شدن فضا اوضاع بازار موسیقی کمی رو به بهبود رفته (این امر در سایر حوزه ها همچون سینما نیز مشهود است).نکته دیگر اینکه صنعت نشر موسیقی در وضعیت فعلی جوابگوی تمام سلیقه های موجود در جامعه نیست و از همه مهم تر اینکه این صنعت باید بتواند در گستره حداقل پایتخت ایران به فعالیت بپردازد. به یاد صحبت های فروشنده شهر کتاب راه آهن می افتم که می گفت در این منطقه تهیه یک سی دی به قیمت 1500 تومان دشوار است. در نظر داشته باشید سی دی های معدودی با این قیمت در بازار موسیقی وجود دارند. قیمت عمده سی دی ها، سال گذشته از 3500 تومان به چهار هزار تومان تغییر کرد.