موسیقی ما - برنامه ساعت بیست و پنج این هفته با حضور عبدالجبار کاکایی، شاعر و ترانه سرای نامی کشور روی آنتن شبکه پنج سیما رفت. در ابتدای برنامه گزیده‌ای از آثار موسیقی انقلابی پخش شد و پس از آن  شاهد بخش نقد آلبوم موسیقی بودیم.
 

• نقد آلبوم «امیر بی گزند»

پس از پخش این آیتم؛ ارتباط زنده تلفنی با بهروز صفاریان؛ آهنگساز و مدیر هنری این آلبوم برقرار شد. او در خصوص نحوه گردآوری این آلبوم گفت: «موسیقی پاپ از بطن جامعه بیرون می‌آید و نیاز است در بررسی این آثار توسط کارشناسان خبره امکانات و شرایط لازم فراهم شود. من در برخی موارد نقد این آلبوم با برخی نظرات کارشناسان برنامه ساعت 25 همسو نیستم و معتقدم محسن چاوشی در این آلبوم قدم به جلو برداشته است و به لحاظ ساختاری و چیدمان همفکری صورت گرفته است. محسن چاوشی سبک مشخصی علی‌رقم نقد این دوستان، برای خود دارد و همه کارها به سبک خودش است و با شعر مولانا شوریدگی ایجاد کرده که با سبک او همسو است.»
 
او در ادامه گفت: «آثار محسن چاوشی در تعامل و همفکری ساخته و تولید می‌شود. ما جامعه بزرگی در موسیقی هستیم و نیاز به برنامه‌های بیشتری در عرصه موسیقی داریم و همانقدر که در حوزه‌های دیگر به هنرمندان حقی داده می‌شود از رئیس صدا و سیما هم خواستارم که تایم و زمان مناسبی برای برنامه‌‌های موسیقی قرار بدهند.»
 
این هنرمند با اشاره به ساعت بد در نظر گرفته شده برای برنامه تخصصی موسیقی ساعت 25 اعلام کرد کمپینی در جهت حمایت از تغییر ساعت این برنامه با همراهی اهالی موسیقی برپا خواهد کرد تا این مشکل برطرف شود.
 

• عبدالجبار کاکایی: آلبوم «امیر بی گزند» چاووشی را می‌پسندم

با ورود مهمان برنامه عبد الجبار کاکایی، شاعر و ترانه‌سرای نامی کشور بخش گفتگوی زنده برنامه آغاز شد. در آغاز این بخش امیرحسین مدرس نظر ایشان را در مورد آلبوم «امیر بی‌گزند» جویا شد و او در این‌باره گفت: «من این کار را دوست دارم و با علاقه گوش کردم. افرادی این کار را دوست دارند که با این کلمات زندگی کرده‌اند. پیش از اینکه چاوشی بخواند، بارها دیوان شمس را خوانده‌ایم و شکلی که چاوشی این کار را اجرا می‌کند بسیار خوب است زیرا این اشعار را مولانا در فضای خانقاه ساخته و افرادی بودند از دوستان نزدیک مولانا نظیر حسام‌الدین که این اشعار را شبیه به این برای مولانا می‌خواندند و به نظر من چاوشی خوب خوانده است. در واقع شکلی از اجرای مدرن ارائه داده که در خدمت اشعار عارفانه است.
 

• ویژگی‌های یک ترانه خوب

بعد از پخش گزیده‌ای از آثار عبدالجبار کاکایی، امیرحسین مدرس از او پرسید ترانه خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟ و او پاسخ داد: «وظیفه موسیقی این است که احساسات نهفته انسان را از طریق اصوات به افراد منتقل کند و وقتی بشر احساس کرد که اصوات قادر به انتقال احساسات کامل نیست کلمات را به خدمت گرفت و آواز در کنار اصوات قرار گرفت تا مکملی برای انتقال احساسات باشد. بنابراین اگر موسیقی بتواند احساسات پنهان شده را به راحتی انتقال بدهد که این موضوع باید دارای شرایطی باشد از این جمله که اولاً موسیقی دلالت کافی بر عواطف و احساسات داشته باشد و کلام که به عنوان مکمل در کنار موسیقی قرار می‌گیرد استحکام در زبان داشته باشد زیرا زبان ابزار ایجاد ارتباط است و اگر قدرت رسانه‌ای خود را از دست بدهد طبیعی است باید فرد گوینده دقت بیشتری داشته باشد. زبان در صورتی می‌تواند پیام را درست منتقل کند که ارکان اصلی آن حذف نشده باشد.
 

• نقش آرایه‌های ادبی در خلق ترانه خوب

عبدالجبار کاکایی در ادامه صحبت‌های خود گفت: «شاعر زمانی که می‌خواهد جملات کلامی را روی جملات موسیقایی قرار بدهد با دو محدودیت در ارتباط است یک محدودیت درتنظیم آکسان‌های موسیقی و دیگر محدودیت در تنظیم هجاهای عروضی شعر که گاهی اوقات از عروض هم ترانه خارج می‌شود چون جملات موسیقی ترکیب و ترکیب‌شان به صورتی است که گاهی شاعر از عروض هم خارج می‌شود پس باید ورود به عروض و خروج از عروض را وارد باشد. شاعری که با این دو محدودیت مواجه است باید در تنظیم آثار برای آراسته سخن گفتن وارد باشد و به اندازه یک شاعر حرفه‌ای با زبان و کلمات بازی کند تا قادر به بیان کلمات حداقل به ده شکل مختلف باشد و همه این اتفاق‌ها در ذهن او می‌افتد و تمرین و ورزیدگی و ممارست لازم است تا این اتفاق بیفتد.»
 
کاکایی تصریح کرد: «ترانه فقط انتقال پیام و اندیشه نیست نیازمند انتقال احساسات و عواطف هم هست پس این کلام جدای آن آراستگی باید به زیوری توام باشد که امروز به آرایه‌های ادبی معروف است. این آرایه‌ها تولید موسیقی به دو شکل می‌کنند موسیقی درونی و بیرونی. شاعرانی که با فنون موسیقی آشنا تر هستند طبیعتاً بهتر وارد عرصه موسیقی می‌شوند که اغلب موسیقی‌دانان ما شاعر بوده‌اند. بنابراین این هنرها باید روی کلام اتفاق بیفتد تا ما شاهد ترانه خوب باشیم.»
 

• امروزه کلام دنباله رو موسیقی شده است

بعد از صحبت‌های این استاد عرصه سخن، امیر حسین مدرس از او پرسید امروز موسیقی ما متأثر از کلام و شعر است و یا عکس این قضیه صادق است؟
کاکایی در پاسخ به این پرسش گفت: «به نظر می‌آید که امروزه کلام دنباله‌رو موسیقی شده و به نوعی موسیقی کلام را به خدمت گرفته است و کلام هویت مستقل خود را رفته به رفته از دست می‌دهد. موسیقی با حالت ریتمیک شدن ایجاد خلصه می‌کند و کلام سعی می‌کند مزاحمتی ایجاد نکند زیرا بنا است حس موسیقی منتقل شود و شنونده دچار اختلال نشود و کلمه نقش نت بازی می‌کند و ما از آواز به تصنیف رسیده‌ایم. معمولاً در آواز حق کلام ادا می‌شود و امروز با توجه به کاهش سن شنونده های موسیقی و بازاری شدن موسیقی، رفته‌رفته به سمت موسیقی ریتمیک رفته و شنونده تنها میل دارد چند کلمه بشنوند و در زمانه ما کلام متأسفانه تابعی از موسیقی شده و هویت خود را از دست داده است.
 

• پله‌های موسیقی صعودی نیست

بعد از صحبت های عبدالجبار کاکایی قطعه‌ای از سالار عقیلی که از سروده‌های این هنرمند است پخش شد و در ادامه، او در خصوص شعر حجم گفت: «شعر حجم وارد قواعدی شد و نظریه‌هایی در موضوع زبان داد و دلالت‌های منطقی درمورد کلمات داشت و دلالت‌های منطقی زبان را برهم زد؛ گرچه این قدم خیلی ماندگار  نبود اما قدم‌هایی بود برای مراحل بعدی. اما آیا این اتفاقات که در روزگار ما در مورد ترانه پاپ می‌افتد می‌تواند پله‌هایی برای رسیدن به مقصد باشد؟ من یک‌مقدار بدبین هستم و علت آن این است که موسیقی یک رسانه اجتماعی قوی است که می‌تواند بسیاری از مطالبات اجتماعی را پاسخگو باشد از جمله روح پرسشگری و موقعی که ما جلوی روح پرسشگری را در جامعه ببیندیم، نمی‌توانیم تنها موسیقی پاپ را مقصر بدانیم و این جامعه نیاز به محرک آگاهی بخش دارد تا موسیقی بتواند به عنوان دماسنج میزان آگاهی را نشان بدهد شاید توقعی که ما از تولیدات  ادبی داریم به میزان توقع ما از ادبیات گذشته است اما در گذشته حکمایی بودند که نظریه می‌دادند و امروز کلام و شعر در آن اندازه نیست.»
 
او ادامه داد: «امروز کلام واگویه مطالبات اجتماعی است و محرک آگاهی نیست وقتی روح پرسشگر جامعه را سرکوب می‌کنید وقتی اجازه تجارب اندیشه نمی‌دهید ما شاهد دو نوع موسیقی می‌شویم یک موسیقی رسمی و رسانه‌‎ای که در خدمت ماموریت‌های اداری است و جایگاه آن رسانه ملی است و دیگری موسیقی عامه‌پسند که  کم خطر باشد و پرسشگر نباشد و در دست کارتل های اقتصادی رها باشد تا خواننده‌ای را شش ماهه تربیت کنند و چند بار برج میلاد را پر و خالی کند و بعد هم او را رها کرده به سراغ خواننده دیگری بروند این اتفاقی است که در موسیقی ما افتاده و در اصلی بسته شده است و این پله‌ها به سمت صعود نیست و به سمت سقوط و پایین رفتن است. این‌که بعد از ساعت 24 به سراغ موسیقی می‌رویم و برنامه موسیقی ما در این ساعت پخش می‌شود نشان از بی‌اهمیتی رسانه ملی به موسیقی دارد.»
 

• دست ترانه‌سرا در سرودن شعر می‌لرزد

کاکایی اظهار کرد: «موسیقی رسانه قدرتمندی است و شما اگر بخواهید بخشی از خاطرات انقلاب را زنده کنید به سراغ موسیقی آن دوران می‌روید وقتی این مقدار اثرگذاری از موسیقی سراغ دارید چرا تنها به نوستالژی‌ها دلخوش کردید که دهه فجری بشود  و آن را پخش کنید و چرا کاری نمی‌کنید ترانه‌سرا دست و دلش از سرودن ترانه‌ای نلرزد تا کلامی ننویسد که امروز و فردا با او برخورد نشود. امروز دست و دلها می لرزد از وجود جایگاه ممیزی ترانه که من هم مدتی در این جایگاه مشغول به‌کار بودم و از آنجا بیرون آمدم زیرا توقعاتی از من داشتند که از عهده من ادیب ساخته نیست. من تصورم این بود که قرار است کلام را از بعد علمی بررسی کنیم اما دیدم توقعاتی از انتشار ترانه‌ها دارند و آن توقعات نشان‌دار است و دوست داشتند در کسوت شواری علمی توقعات خاصی را برآورده کنند و وجود این نگاه مراقبت فرهنگی مبالغه آمیز باعث این امر شده است. موسیقی امروز جرأت پاسخگویی ندارد، همان‌طور که جامعه قدرت پرسش ندارد.»
 

• جامعه‌ای که مقلد‌وار تربیت می‌شود

امیرحسین مدرس در ادامه پرسید آیا ترانه‌ها زبان امروز ما هستند؟ این ترانه‌سرا پاسخ گفت: «این ترانه‌ها زبان مطالبات حقیقی مردم نیست شما در نقطه‌ای از تهران فرهنگسرا می‌زنید و می‌توانید کلاس‌های فاخر بگذارید یا می‌توانید تنها کلاس‌های منجوق‌دوزی و غیره بگذارید این کاملاً بسته به مدیریت فرهنگی دارد. چرا ما موسیقی جدی نداریم و تنها موسیقی عامه پسند به نازلترین شکل آن وجود دارد!»
 
امیرحسین مدرس در تکمیل این سخنان گفت به چه علت بحث سلیقه مردم در موسیقی مطرح می‌شود و آیا تنها باید بر موج سلیقه مردم سوار شویم؟
عبدالجبار کاکایی گفت: «در عصر مغول اخلاق و انسانیت سقوط کرد و در شرایط این‌چنینی ادبیات صوفیانه مطرح شد و مردم توان مقابله نداشتند و رو به قضا و قدر آوردند و خیلی از افراد شاخص نظیر سعدی در این دوران ظهور کرد و این ادبیات به ما ضربه زد و اگر کسی مثل  علامه اقبال نبود که بگوید دست از صوفی‌گری بردارید و جامعه خود را بسازید شاید کشورهای بلاد اسلامی تا سال‌ها درگیر این افکار بودند و این نشان می‌دهد جامعه گاه به این سمت‌ها می‌رود؛ جامعه‌ای که دهانش را می‌بندید و جامعه‌ای که اجازه اظهار نظر ندارد و مقلد‌وار بار می‌آورید سلیقه این‌چنینی پیدا می‌کند که شرکت‌های هلدینگ با هم مسابقه می‌دهند تا برای این معتاد کنار خیابان مواد مخدر تولید کنند. این خیلی دردناک است.»
 

• ورود فرهنگ صوفی‌گری در موسیقی پاپ

این ترانه‌سرا در ادامه حرف‌هایش گفت: «در موسیقی پاپ هم نوعی کلمات صوفیانه وارد شده است. کلمات می و شراب با اصطلاحات عرفانی وارد ترانه شده آیا این خدمتی به  تاریخ یک ملت است یا خیانت. به نظر من موسیقی پاپ و شعرا و موزیسین‌ها نمی‌توانند به تنهایی این مشکل را حل کنند و این اتفاق باید در سرتاسر جامعه بیفتد و جامعه پویا شود و این جامعه می‌تواند مولد آثار خوب باشد و موسیقی خوب هم ایجاد شود کمااینکه در دوره کوتاهی شاهد آن بودیم اما شرایط فعلی شرایط بیداری نیست.»
 
در این بخش برنامه اخبار موسیقی به سمع و نظر بینندگان رسید و پس از آن عبدالحبار کاکایی عنوان کرد: «اگر قابلیت رعایت موازین بلاغت ادبی وجود داشته باشد مخصوصاً در زبان‌آوری، چه بهتر که موزیسین بتوانند کلام مناسب با احساسات خود را بگویند که معمولا اینطور نبوده و افرادی موفق بوده‌اند که شعر می‌گفتند و شنونده موسیقی بودند. زیرا قرار دادن جملات شعر روی موسیقی با هوشیاری صورت می‌گیرد و شاعر باید تابع موسیقی باشد. منطق موسیقی با شعر فرق دارد. اگر خواننده این تبحر را داشته باشد که خوب است اما معمولاً این‌گونه نیست.»
 

• آهنگسازی هویت خود را از دست داده است

در این‌جا کاکایی درباره تلفیق در شعر گفت: «در تلفیق سازنده آهنگ باید آگاهی داشته باشد و به این نکته واقف که شعر تنها کلام نمی‌گوید و پشت آن احساس نهفته است و باید روی موسیقی قرار بگیرد. بنابراین موزیسین باید شعر را خوب بشناسد و در خدمت شعر باشد و اگر عکس این باشد کلام در خدمت موسیقی قرار می‌گیرد. من خودم بارها تأسف خوردم از اشعاری که به خواننده دادم و گفتم ای کاش خودم دکلمه کرده بودم. آهنگساز باید از چند لایه شعر مطلع باشد اما آهنگسازی در روزگار ما هویت خود را از دست داده و موسیقی به نوعی بیان کننده احوال روزگار ما شده است. آیا آهنگسازانی هستند که اینگونه احوال جامعه را بیان کنند؟ مدرنیته برای ما وارد شد و منازعه‌ای بین مدرنیته و سنت در می‌گیرد و در این شرایط موسیقی سنتی ما به حاشیه رفته و در تولید موسیقی تنظیم کننده بیشتر از آهنگساز مطرح می‌شود و طبیعی است که آثار مهر ناماندگاری می‌خورند.»
 

• کارگاه‌های شعر کنترل نمی‌شوند

بعد از این صحبت‌ها گزیده آثاری از عبدالجبار کاکایی پخش شد و او در پایان برنامه درباره شرایط امروز تدریس شعر و ادبیات گفت: «در انجمن‌های ادبی اتفاقات خوب و نقدهای موضعی می‌افتد. وقتی مرجع فرهنگی باشد هر کسی دست به قلم نمی‌برد، در جامعه کارگاه های ادبی هست اما تعدد و تکثر دارند و بعضاً درست کنترل نمی‌شود و اگر شورای فکری بر کارگاه های ادبی نظارت اشته باشد خوب است و هر شاعری نیاز دارد شعر را به کارگاه ادبی ببرد و در این کارگاه نکته‌سنجی صورت می‌گیرد. امیدوارم در نظارت ارگان‌های مرجع درست کار کنند.»