موسیقی ما- چهاردهم فروردین ماه سال‌روز میلاد استاد ابوالحسن صبا (موسیقی‌دان، آهنگساز، نوازنده، سازنده‌ی ساز و آموزگار موسیقی) است. او در طولِ چهل سال فعالیت حرفه‌ای‌اش به آهنگسازی، طراحی شیوه‌های نوین نوازندگی، گردآوری ردیف، تألیف کتاب‌های آموزشی و تربیت شاگردانی سرشناس پرداخت و از این رو هنرمندی تأثیرگذار در رشد جریان‌های موسیقی در ایران شناخته می‌شود. صبا با اصول علمی موسیقی غربی آشنایی کامل داشت و در عین حال بر گسترش و پیشرفت موسیقی سنتی و محلی ایران تمرکز داشت. از صبا به‌خاطر نوآوری‌ها و تحولاتی که در موسیقی ایران پدید آورد، با عنوانِ «نیمای موسیقی ایرانی» یاد می‌شود و مدتی که در این عرصه حضور داشته‌است را «دوران طلایی موسیقی» نام نهاده‌اند. در این گزارش نگاهی اجمالی به زندگی او داشته‌ایم:

کمال‌السلطنه پدر ابوالحسن صبا ادیب و مردی اهل فرهنگ و علاقه‌مند به موسیقی ایرانی بود. به نقل از مادر صبا، زمانی که او کودک بود، با بستن تارهایی به انگشتان خود صدای سازهای مختلف را تقلید می‌کرد. ذوق و نبوغ سرشار موسیقی او از کودکی پدیدار و روشن بود. اولین سازی که صبا با آن آشنا شد سه‌تار بود. صبا هنوز کودکی خردسال بود که پدرش کمال‌السلطنه او را برای مشق سه‌تار به منزل مرحوم آقا میرزا‌عبدالله برد. میرزاعبدالله از بزرگ‌ترین اساتید سه‌تار قرن اخیر و از شریف‌ترین مردان عصر خویش به شمار می‌رود. صبا در دوران کودکی که معمولا جان آدمی مستعد درک همه‌ گونه الهام است در محضر چنان استاد بزرگواری سه‌تار نواخت.

او از 12 سالگی فراگیری موسیقی را آغاز کرد. طبق آنچه اشاره شد نبوغ موسیقی در او به قدری سرشار بود که به سرعت پیشرفت چشمگیری در یادگیری از خود نشان داد و در مدت کوتاهی فراگیری چندین ساز را در محضر بهترین اساتید زمان خود شروع کرد. او چنان عاشق موسیقی بود كه روزها سازش را به مدرسه می‌برد و هم شاگردی‌هایش را دور خود جمع می كرد و برای آنها می‌نواخت.

او طی مدت 18 سال تا پایان تحصیلات خود در مدرسه موسیقی موفق به یادگیری چندین ساز شد. در ابتدا کمانچه و سپس ویولن، تار و سه تار را نزد اساتید خود فراگرفت. اساتید وی در این سازها به شرح زیر بوده است:

 

کمانچه: حسین‌خان اسماعیل‌زاده
ویولون: حسین هنگ‌آفرین
ضرب: حاجی‌‌خان
تار و سه‌تار: درویش‌خان

از دیگر اساتید ابوالحسن صبا می‌توان به علی اکبرشاهی، نایب اسدالله، و اکبرخان فلوتی اشاره کرد. ابوالحسن صبا نزد این استادان علاوه بر مقدمات و مقام‌های موسیقی ایرانی نواختن سازهای مختلف را نیز فراگرفت. سرانجام پای به مکتب استاد علینقی وزیری گذاشت و توانست با موسیقی علمی و زبان نت آشنا شود.

در مکتب استاد علینقی وزیری بود که صبا توانست پایه‌های علمی و عملی نواختن ویولن را بیاموزد. تا پیش از ورود نت به ایران توسط استاد وزیری، این ساز به سبک کمانچه نواخته می‌شد.

ابوالحسن صبا زندگی خود را صرف تعلیم وموسیقی کرد. از او میراث جاودانی بر جای مانده است. قطعات خلاقانه و نوین و هم چنین ردیف‌های آموزشی تنها بخشی از آن چیزی است که از استاد صبا به جای مانده است.

اهمیت ابوالحسن صبا در این است که فهمید چه کند و ویولن را چطور بنوازد که به مکتب این ساز نزدیک‌تر باشد. ابوالحسن صبا در این کار توفیق یافت. اولین آهنگی که در سال 1306 از او به یادگار ماند قطعه‌ای است در مایه دشتی که در صفحه «ای وطن« نواخته و آن را در کتاب خود در دو قسمت به نام «زردملیجه» به چاپ رسانده است.

استاد صبا شاگردان زیادی را تعلیم داد که هریک چراغ روشنی در راه بسط و توسعه موسیقی سنتی ایرانی شدند. بسیاری از این نام‌ها چنان در آینده موسیقی ایران تاثیرگزار بودند که هرکدام نیاز به بررسی و تحلیل جداگانه ای دارند. اما به اختصار برجسته ترین شاگردان استاد صبا در ادامه معرفی می‌شوند: 
 
حسن کسایی: استاد سرشناس نی و صاحب سبک ایران.
 
غلامحسین بنان: خواننده سرشناس موسیقی ایرانی.
 
حسین تهرانی: از اساتید برجسته تنبک و صاحب سبک.
 
فرامرز پایور: از اساتید برجسته سنتور ایران.
 
علی تجویدی: آهنگ ساز و موسیقی‌دان سرشناس ایرانی.
 
همایون خرم: از اساتید سابق دانشکده موسیقی ملی.
 
داریوش صفوت: از جمله بنیان‌گذاران مرکز حفظ و اشاعه موسیقی در سال ۱۳۴۷.
 
اسدالله ملک: آهنگساز و نوازنده ویولن.
 
همچنین از دیگر شاگردان او می توان به رحمت‌الله بدیعی، ساسان سپنتا، ابراهیم قنبری مهر، اسماعیل چشم آذر، مهدی خالدی، مهدی مفتاح، حبیب‌الله بدیعی، محمد طغانیان دهکردی، بابک رادمنش، حسین خواجه امیری، پرویز یاحقی، فرهاد فخرالدینی، محمد حیدری، قدرت‌الله انتظامی اشاره کرد.

استاد صبا تمام زندگانی خویش را صرف موسیقی کرد. در نوازندگی ویولن و هم‌چنین اغلب سازهای ایرانی به درجه استادی رسیده بود و آن‌ها را تدریس می‌کرد. تار، سه‌تار، سنتور، کمانچه، ویولن، تنبک، پیانو، نی، و بسیاری سازهای دیگر را مهارت بسیار می‌نواخت. سبک نوازندگی استاد ابوالحسن صبا دارای دقت و شفافیت بالایی در همه سازها بود.
 
سنتور
استاد صبا در کلیه آلات موسیقی ایرانی تبحر داشت. ابوالحسن صبا علاقه خاصی به سنتور داشت و مدت‌ها بر روی این ساز کار کرد. در دوره صبا اغلب شاگردانی که به یادگیری سنتور علاقه داشتند، در محضر او به یادگیری پرداختند. روش تدریس ابوالحسن صبا در سنتور متفاوت از دیگران بود و به نوعی این ساز ایرانی را احیا کرد.
 
تنبک
حسین تهرانی از نوازندگان سرشناس تنبک هم عصر ابوالحسن صبا این طور می‌گوید: «بنده پیش از آشنایی با مرحوم صبا خودم را ضرب شناس می‌دانستم. اما پس از ملاقات با ایشان دریافتم که ضربی که در آن ادعا داشتم را نمی‌شناسم. و تازه فهمیدم ضرب چیست. مرحوم صبا مفاهیمی نظیر انگشت‌گذاری در ضرب (تغییر قدرت انگشت های مختلف در نوازندگی ضرب)، مفهوم تریوله نوازی به سبک جدید با دو انگشت و ریتم پردازی با آن و یا تکنیک کروماتیک همه از مرحوم ابوالحسن صبا به جای مانده است. تهرانی می‌گوید هرآنکه امروز به نام مکتب بنده ضرب می‌گیرد در واقع مکتب ابوالحسن صبا را دنبال می‌نماید.»
  
ویولن
نوانس‌های موسیقی ایرانی و غربی متفاوت از یک دیگر است. در مطالعاتی که پس از مرگ ابوالحسن صبا بر روی صفحات قدیمی نی و فلوت انجام شد، مشخص شد که ابوالحسن صبا با بررسی دقیق تمامی این صفحه‌ها و مطالعه نوازندگی نی ایرانی، نوانس‌های نی ایرانی را در نوازندگی ویولن ایرانی پیاده سازی کرده است.
 
از دیگر فعالیت‌های ابوالحسن صبا، پیاده سازی نحوه استفاده از آرشه در کمانچه و شبیه سازی آن در ویولن بود. ابوالحسن صبا سال‌ها نزد استاد اسماعیل‌زاده به فراگیری کمانچه پرداخته بود.
 
سه‌تار
ابوالحسن صبا به دخیل کردن احساس در نوازندگی سه‌تار توجه ویژه‌ای داشت. بی‌شک تاثیر استاد وی، درویش‌خان بر روی او بسیار زیاد بود. درویش‌خان که خود آغازگر تحولات زیاد در نوازندگی سه‌تار در ایران بود این تاثیر را بر روی صبا نیز داشت.
 
تزیینات و تکنیک‌های جدیدی که ابوالحسن صبا در نوازندگی سه‌تار ابداع کرد، به کلی فضای نوازندگی این ساز را تغییر داد و صداهای زیبا و جدیدی از این ساز خلق شد.

با توجه به فعالیت زیاد ابوالحسن صبا از کودکی تا مرگ در زمینه‌های مختلف موسیقی، آثار متعدد بسیاری از وی از تکنوازی و هم‌نوازی بر روی صفحات گرامافون بر جای ماند. متاسفانه طی سال‌های پس از انقلاب با توجه به فضای موجود در این موسیقی و ملودی‌ها کمی در حاشیه قرار گرفت اما در سال‌های اخیر با همکاری نوازندگان و موسسه‌های فرهنگی نظیر ماهور بخشی از این آثار بازیابی شده و در دسترس عموم و علاقه‌مندان قرار گرفته است. علاوه بر قطعات نواخته شده مختلف، افراد بسیاری آثار استاد صبا را در قالب‌های مختلف اجرا کرده‌اند.

تهرانی که در ابتدا به صورت خودآموخته تمبک می‌نواخت مدتی از راهنمایی‌های رضا‌خان باربد بهره گرفت. پس از آن به محضر حسین اسماعیل‌زاده راه یافت. معاشرت با ابوالحسن صبا و روح‌الله خالقی به گفته‌ی خود وی موجب آشنایی بیشترش با ضرب‌شناسی و وزن‌خوانی شد. هنر ضربی‌خوانی و اجرای آوازضربی یکی از هنرهای بارز تهرانی بود.