موسیقی ما - لی‌لا رضایی: ملودی‌های بکر و دست نخورده موسیقی طبری که با کلام فارسی همراه و در دستگاه‌های موسیقی ایرانی قالب سازی شده، حاصل تلاشی ۵ ساله است. تلاشی ۵ ساله از یک خواننده موسیقی ایرانی که خود از اهالی دیاری است که ملودی‌هایش را از سرزمین خود انتخاب کرده و به آن‌ها پرداخته است.

این خواننده و محقق پیش از این گفته بود که بیش از پنج سال برای جمع آوری ملودیهای ناب و بکر طبری وقت صرف کرده است که نتیجه آن نزدیک به ۸۰ ساعت موسیقی است و ملودی‌های آن در حال حاضر در دست ضبط است.
بابایی خوانندگی را درمکتب اسماعیل خان مهرتاش یاد گرفته است و خود از نسل دوم این مکتب است.

با او گفت‌و‌گویی کرده‌ایم که ماحصل آن را در زیر می‌خوانید:

• با توجه به اینکه کارکردن بر روی موسیقی نواحی، کاری پرزحمت بوده که خیلی هم با استقبال عمومی مواجه نمی‌شود، قطعا انگیزه بالایی برای این کار باید وجود داشته باشد. به رغم این همه، چرا روی این موسیقی کارکردید؟

یکی ازانگیزه‌های من برای اقدام به چنین کاری، این بود که خودم از اهالی آنجا هستم. طبیعتاموسیقی زبان مادری‌ام را ترجیح دادم. بعداز تمام شدن این پروژه، امکان اینکه به سراغ موسیقی نواحی دیگر نیز بروم، بسیار زیاد است. من از سال ۱۳۶۹ کار بر روی این موسیقی را شروع کردم و از آنجا که جمع آوری چنین کاری زمان می‌برد، این کار طولانی شد.
از طرف دیگر، چون تخصص من آواز است و از‌‌ همان سال‌ها آواز کار می‌کردم و به ظرایف ردیف‌ها و دستگاههای موسیقی آشنایی دارم، روی ملودی‌ها و نغمه‌ها وگوشه‌های آوازی و ضربی این ناحیه کار کردم.

به اعتقاد من همه روایت‌های آوازی که در حال حاضر در بازار موجود است، مثل ردیف آوازی زنده یاد محمود کریمی، زنده یاد عبداله خان دوامی، استاد حسن کسایی و همین طور، ردیف‌های آوازی زنده یاد اسماعیل خان مهرتاش، که توسط استاد محمد منتشری روایت شده و به زودی وارد بازار می‌شود، به غیر از شیوه بیان، که تفاوت‌هایی با هم دارند، به لحاظ تعداد گوشه و نغمه‌ها، حدود ۳۰۰ الی ۴۰۰ گوظه را دربر می‌گیرد. مثلا در روایت آوازی زنده یاد کریمی در دستگاه شور، ما ۱۵ گوشه آوازی داریم و یا در ردیف آوازی زنده یاد اسماعیل خان مهرتاش، در دستگاه ماهور، ما ۲۱ گوشه آوازی و همین طور در ردیف آوازی استاد حسن کسایی، مثلا در دستگاه نوا، ۲۶ گوشه داریم که البته، همه این گوشه‌ها، آوازی زیبا و شنیدنی است. ولی من عرضم این است که این ۳۰۰ الی ۴۰۰ گوشه، همه ظرفیت‌های موسیقی ملی ما نیستند.

موسیقی ملی ما از قابلیت‌های بسیار بالایی برخوردار است که این استعداد را در موسیقی نواحی مختلف ایران، از جمله موسیقی طبرستان، می‌توانیم جست‌و‌جو و بیابیم. کار من کشف و شناسایی آواز‌ها و نغمه‌ها در حوزه موسیقی طبرستان (مازندارن کنونی) و معرفی این گوشه‌ها، در قالب یکی از دستگاه‌ها و آوازهای ایرانی است.

ما گوشه‌های زیادی در موسیقی فلکور نواحی ایران داریم که هنوز هم شناسایی و معرفی نشده‌اند، یا برای اینکه کلام محلی بر آن واقع شده، در آن منطقه حبس شده است.

• برای اینکه این موسیقی از حبس بیرون بیاید، چه باید کرد؟

ابتدا باید بگویم که موسیقی آوازی ما از دوبخش تشکیل شده است. ۱- کلام یاشعر۲- ملودی

• ولی از آنجا که موسیقی ما اصولا موسیقی کلامی است، مردم ابتدا با کلام ارتباط برقرار می‌کنند، بعد با ملودی آن!

حال اگر ما یک ملودی، یا قطعه آوازی زیبایی داشته باشیم، از منطقه مثلا لرستان یا مازندارن، و بیاییم آن را بازبان محلی آن منطقه بخوانیم، هضم و درک آن قطعه موسیقی برای یک فارسی زبان که زبان آن منطقه خاص را نمی‌شناسد، مشکل است و حداکثر می‌تواند با ملودی آن ارتباط برقرار کند. بنابراین ما شنونده‌های زیادی را از دست خواهیم داد.

برای این منظور، من آمده‌ام روی قطعات آوازی و ضربی موسیقی طبری، کلام فارسی گذاشته و سپس کار آوازی رویش انجام داده‌ام. یعنی استانداردهایی که از نظر جمله بندی، تحریرگذاری، کشش‌ها، حفظ ریتم و ظرایف دیگر را که باید لحاظ می‌شد، رعایت کرده‌ام. یعنی برای هر قطعه آواز طبری، قالبی ساخته‌ام که بتوان آن را در یکی از آواز‌ها و دستگاه‌های ردیف ایرانی خواند.

در مورد قطعات ضربی هم همین طور است. ما در موسیقی طبرستان، قطعات بسیار زیبایی داریم که در قالب ضربی و یا تصنیف، خوانده می‌شود. این قطعات آنقدر زیبا هستند که انسان را به عرش می‌رسانند. من با شنیدن این قطعات به سماع می‌آیم. حال اگر شنونده نتواند با کلام آن ارتباط برقرار کند، طبیعتا گوش کردن به آن را‌‌ رها می‌کند و سراغ موسیقی‌ای می‌رود که آن را فهمیده و درگیر آن می‌شود.

•  پس می‌خواهید این لحن‌ها و نغمه‌ها را وارد دستگاه‌های موسیقی کنید؟

به همین طور است.‌‌ همان طور که عرض کردم، در موسیقی نواحی ایران، لحن‌ها و ملودی‌هایی وجود دارد که ارزش و قابلیت مطرح شدن در موسیقی ملی ما را دارند. اساس موسیقی ملی ما ریشه در موسیقی فولکلور ما دارد.

مثلا در موسیقی طبری ما آواز‌ها و ضربی‌های زیادی داریم که به راحتی می‌توانند وارد دستگاههای موسیقی ایران شوند، البته بعضی از ملودی‌های طبری کوتاه و به لحاظ ریتم و فراز و فرود، محدودیت دارند. البته این محدودیت‌ها (و تکرار گا‌ها بیش از حد نت شاهد) از خصوصیات موسیقی فولکلور است. من با این قطعات کوتاه کار ندارم، موضوع پروژه‌ام قطعات و ملودی‌هایی هستند که قابلیت بزرگ شدن را دارند، مثل گوشه امیری که در آواز دشتی خوانده می‌شود. ورود این ملودی‌ها به موسیقی دستگاهی ما، قطعا موسیقی ملی امان را غنی‌تر خواهد کرد. شایسته نیست که این ملودی‌ها حبس به یک ناحیه شده و در یک منطقه جغرافیایی محبوس بمانند.

• و شما به همین منظور چنین اقدامی کرده‌اید؟

بله. البته فقط در حوزه موسیقی مازندران و منطقه‌ای که باموسیقی آن آشنا هستم، این ملودی‌ها را با لحاظ کردن مسائل فنی و تخصصی آوازی با کلام فارسی تطبیق دادم.
مهم‌ترین هدف من از تبدیل موسیقی طبری به موسیقی ملی این است که ۱-این ملودی‌ها نمی‌رند و فراموش نشوند. ۲- در سطح موسیقی ملی معرفی شوندمخاطبان از نظر مفهومی بتوانند ارتباط بهتری با ملودی برقرار کنند. ۳- این ملودی‌ها، ناب و سرشار از معنویت و نجابت ایرانی هستند. این‌ها می‌توانند به زندگی انسان تعالی بخشیده و انسان را به کمال، که همانا، فلسفه هنر است، برسانند ولی متاسفانه تا کنون بر روی ملودی‌های طبری، یک کار جدی برای حضور در موسیقی ملی صورت نگرفته است.

• چنین چیزی، آدمی اهل ذوق می‌خواهد که این‌ها را پیدا کرده و کشف کند.

من این ملودی‌ها را نساخته‌ام، بلکه کشفشان کرده‌ام و همچون باغبان این نغمه‌ها، باغبانی می‌کنم و پرورششان می‌دهم. در خال و رویا‌هایم، آن‌ها را نوازش می‌کنم و با خواندن آن‌ها روحم را شست و شو می‌دهم.

پاکی و قداست، خصوصیت اصلی موسیقی فولکلور است. می‌خواهم این ملودی‌ها را به مردم پاک سرشت ایران زمین هدیه کنم.

من وارد کردن این موسیقی به موسیقی ملی را به مثابه یک پیوند می‌دانم. پیوند یک نهال به یک درخت بزرگ! اگر ما بخواهیم یک نهال را پیوند بدهیم، شاخه‌ای از آن را که کوچک‌تر است، به یک درخت بزرگ‌تر پیوند می‌دهیم. این درخت بزرگ‌تر‌‌ همان موسیقی ملی ماست و این نهال یا شاخه کوچک،‌‌ همان موسیقی نواحی است.

وقتی نهالی کوچک در جایی می‌ماند و حبس می‌شود، کسی آن را نمی‌بیند. در موسیقی هم همین طور است. موسیقی محلی وقتی به موسیقی ملی پیوند داده می‌شود، بهتر می‌تواند معرفی و دیده شود.

•  با این پیوند چه اتفاقی می‌افتد؟

ببینید، دیلمان گوشه‌ای از آواز دشتی است. اما تا وقتی که در‌‌ همان منطقه دیلمان بود، خود اهالی آن منطقه نیز آن را نمی‌شناختند. وقتی ابولحسن خان صبا آن را به نت درآورد، و استاد بنان آن را در آواز دشتی خواند، جزو تفکیک ناپذیر آواز دشتی ما شد. ما مثل دیلمان، گوشه‌های بسیار دیگری داریم که متاسفانه مدفون شده‌اند. در همین موسیقی طبری هم خیلی از گوشه‌ها محبوس مانده‌اند.
این‌ها قابلیت اینکه در دستگاه موسیقی وارد شوند را دارند.

• چه تفاوت‌هایی در موسیقی طبری با موسیقی دیگر نواحی ایران می‌بینید؟

وجه تمایزش با موسیقی مناطق دیگر بسیار است. از جمله اینکه مثلا در لرستان، اکثر نغمه‌ها و ملودی‌ها در دستگاه ماهور می‌چرخد. یا در استان گیلان، بیشتر ملودی‌ها در شور و دشتی می‌چرخد. ولی در طبرستان ملودی‌ها در اکثر مقام‌ها از جمله دستگاه شور، آواز دشتی، سه‌گاه، چهارگاه، نوا و شوشتری و اصفهان و همایون می‌نشیند.

چرا در طبرستان این همه تنوع وجود دارد؟
به دلیل تنوع بالای جغرافیایی است. در مازندران کنونی، مردمانی ما به سه دسته تقسیم می‌شوند. ۱-مردمان کوه نشین مثل سوادکوه ۲- مردمان دشت نشین مثل بخشی از ساری و بابل. ۳- مردمان ساحل نشین مثل مردمان بابلسر و فریدون کنار و...

موسیقی هر یک از این مردم و مناطقی که در آن زندگی می‌کنند، به لحاظ لهجه و کلام و موسیقی با هم فرق می‌کنند. و البته دلایل دیگری از قبیل مهاجرت اقوام مختلف به این منطقه نیز موثر بوده است.

• جرقه کار بر روی چنین موسیقی‌هایی از کجا زده شد؟

من آموزش دیده مکتب اسماعیل خان مهرتاش هستم و همچنین شاگردی استاد محمد منتشری را تجربه کرده‌ام.
همیشه علاقه‌ام این بوده که اولین آلبومم حاصل دسترنج خودم باشد. اگر قرار بود آلبومی در شور بسازم، قطعا بخشی از آوازهای طبری را در این دستگاه خوانده و اولین البومم را با همین کار‌ها به بازار موسیقی عرضه خواهم کرد.

ضمن اینکه قصد دار م در قالب کنسرت و اجرای برنامه‌های زنده اوازهای طبری را به مردم و علاقه مندان ارائه کنم.

• چرااین کار این همه وقت برد؟

واقعیت این است که من صبرم زیاد است. در کار هم وسواس بسیاری دارم. دلم می‌خواهد کارم را به نحو احسن انجام بدهم و ملودی‌هایی زیبا و شنیدنی ارائه کنم. هم به لحاظ آوازی و هم به لحاظ آهنگسازی اثر. به لحاظ تکنیکی و فنی هم باید درست ثبت و ضبط شود چونه این‌ها به دستا من امانت هستند و اگر نادرست آن‌ها را ارائه کنم خیانت بزرگی به فرهنگ کشورم کرده‌ام.

•  از ویژگی‌های کار شما در چنین شرایطی چیست؟

از ویژگی‌های کار من این است که یک سری از ملودی‌هایی را که خود اساتید هم آن‌ها را نمی‌شناسند، کشف کنم. با گشتن در کوره دهات‌ها و روستاهای دوردست آن‌ها را می‌یابم و به موسیقی ملی پیوند می‌زنم.
ازطرفی این مجموعه آوازهای طبری من برای اولین بار است که به این شکل اجرا شده، و به فارشی در آمده است.

•  برای تحریر‌ها چه کرده‌اید که تکراری نشوند؟

برای تحریرهای ملودیهای طبری سعی کرده‌ام که از تحریرهای تکراری استفاده نکنم. به همین دلیل از دو سال پیش، یک سری از خوانندگان که تحریرهای استانداردی دارند از بعضی از آوازخوانهای نامی چون شهیدی، قمر، تاج، شجریان، منتشری، بنان، قوامی، صدیف و ادیب خوانساری و محمودی خوانساری، جهانسوز دادبه، اقبال آذر، طاهر‌زاده، ایرج، گلپا و... را در مقام‌ها و گوشه‌های مختلف را تفکیک و ضمن مطالعه، آن‌ها را با هم مقایسه کردم.

با این مطالعات و همچنین استفاده از تحریرهایی که تحت تاثیر ساز اساتیدی مانند فرهنگ شریف، جلیل شهناز، کسایی، لطفی، علیزاده، علی اضغر بهاری، یاحقی و... می‌توان گفت که بیش از ۷۰ درصد تحریرهای پروژه موسیقی طبری جدید است.

• پروژه موسیقی طبری هم اکنون در چه مرحله‌ای است؟

بخشی از پروژه موسیقی طبری هم اکنون در مراحل پایانی است. امیدوارم تا پایان شهریور ماه سال آینده بتواند این ۱۳ قطعه را به بازار موسیقی عرضه کنم و به مرور دیگر قطعات را نیز منتشر خواهم کرد.