موسیقی ما - سمیه قاضی‌زاده: موسیقی ملک سلیمان یک موسیقی استاندارد بین‌المللی است. از آن دست موسیقی‌هایی که روی فیلم‌های بزرگ تاریخ سینما آمده. یا حداقل می‌توانیم بگوئیم فرمت موسیقی‌اش از چنان جنسی است. یک ارکستر بزرگ به همراه یک گروه کر کامل که حضوری تمام قد در فیلم دارند. با این حال آنچه که موسیقی ملک سلیمان را از موسیقی فیلم‌های بزرگ تاریخ سینما جدا می‌کند، نداشتن خط ملودی است که شنونده وقتی سینما را ترک می‌کند دلش برای شنیدن آن تنگ شود و بتواند آن را زیر لب زمزمه کند.

به جز این، شاید موسیقی ملک سلیمان به آهنگسازی "چان چونگ چنگ" یکی از بهترین موسیقی فیلم‌های سال‌های اخیر سینمای ایران از نظر ساختار باشد. موسیقی ملک سلیمان موسیقی است کاملا ارکسترال و کاملا جهانی. جهانی به این معنا که کمترین نشانه و رنگ و بویی از اینکه این فیلم در ایران و توسط ایرانیان تولید شده است ندارد. موسیقی است که هر شنونده‌ای از هرجای دنیا می‌تواند معانی‌اش را دریابد و مثل موسیقی یک فیلم هالیوودی با آن ارتباط برقرار کند. حتی آواهای دعایی هم که روی فیلم می‌آیند، "هاله‌لویا" یا همان آوازهای شکرگذاری است که در میان مسیحیان و یهودیان باب است.

بنابراین برخورد با موسیقی ملک سلیمان هم که توسط یک اهنگساز غیرایرانی ساخته شده است طبیعتا باید از جنس خودش باشد. بی‌شک زمانی که کارگردان سراغ این آهنگساز ‌می‌رفته هم سودای ساخت موسیقی از همین جنس را در سر می‌پرورانده وگرنه کم نیستند آهنگسازان ایرانی که با موسیقی کلاسیک و ارکسترال به خوبی آشنایند. اما قطعا کارگردان به دنبال صداهایی بوده که در آن اثری از موسیقی ایرانی یا تفکر آن نباشد بلکه علاقه به داشتن موسیقی در ابعاد جهانی‌تر داشته است.

البته این ویژگی غیرایرانی بودن می‌تواند به عنوان یک ایراد درباره موسیقی ملک سلیمان مطرح شود چرا که به هر حال این فیلم به عنوان یک اثر ایرانی شناخته می‌شود و در موسیقی‌اش ردپایی بسیار کمرنگ از ایرانیت دیده می‌شود. جالب اینجاست که آهنگساز ظاهرا به این مساله اشراف هم داشته و خواسته به هر نحوی که شده در چند جای فیلم از آواها، سازها و فرم‌های موسیقی ایرانی استفاده کند که اتفاقا همان چند جا موسیقی از ریخت افتاده و بلاتکلیف شده. خدا را شکر که آهنگساز خیلی هم نخواسته تن به ایرانی شدن موسیقی‌اش بدهد و کار خودش را دنبال کرده. تازه در کار خودش هم کلی سراغ موسیقی‌های دیگر از جمله موسیقی اسکاتلند رفته و اگر قرار بود بیشتر به موسیقی ایرانی بپردازد خدا می‌داند چه شتر گاو پلنگی از آب در‌می‌آمد.

ارکستری که موسیقی ملک سلیمان را نواخته چنان صداهای دقیق و تمیزی را از سازها درآورده که می‌توانی زنده بودنشان را روی صحنه‌های فیلم حس کنی. موسیقی با حضوری آنقدر پررنگ که می‌شود آن را در مقام یکی از اصلی‌ترین شخصیت‌های فیلم بررسی کرد. موسیقی این فیلم پا به پای تصاویر پیش می‌رود. وقتی قرار است آرامش نگاه‌های سلیمان را داشته باشیم، موسیقی هم آرام می‌نوازد و صدای زنان گروه کر است که شنیده می‌شود. ترکیب سازهای کششی، پیانو و هارپ هم در این لحظات به کمک آهنگساز می‌آید تا این آرامش را بازنمایی کند. وقتی هم که قرار است اصوات اجنه و شیاطین و آدم بدهای داستان را تعریف کند، پای سازهای کوبه‌ای، صداهای گرفته و خفه‌ی طبل‌های بزرگ ارکستر و ضربات ریز روی آنها وسط می‌آید تا هم بتوانند وحشت و رعب صحنه‌های فیلم را نشان دهند.

از سویی جلو آمدن و حمله‌ور شدن اجنه به مردم یا یاران سلیمان هم با همین ضربات ریز روی سازهای کوبه‌ای که به تدریج صدایشان بلند می‌شود نشان داده می‌شود. صدای مردان گروه کر هم در چنین زمان‌هایی است که می‌آید. ساز فلوت در موسیقی ملک سلیمان جایگاه ویژه‌ای دارد. صدای آن صدای لحظات تنهایی سلیمان است. گاهی غربت او را بازگو می‌کند و گاه در تتهایی‌اش پیش از آنکه وحی به او فرود بیاید شنیده می‌شود. در اکثر این لحظه‌هاست که پیانو، فلوت را همراهی می‌کند تا وجه احساسی و تداوم حسی آن کامل شود. از سویی در انتقال حس تنهایی سلیمان به مخاطب هم یاری دهد.

همین روایت موسیقی را می‌شود در صحنه‌ی مرگ همسر سلیمان هم شنید. به خصوص چنین سبکی به صحنه‌های اسلوموشن می‌آید. هرچند به نظرم موسیقی ملک سلیمان بسیار تحت تاثیر موسیقی فیلم "شجاع دل" است ودر استفاده از موسیقی‌های ایرلندی و اسکاتلندی و همچنین آواهای هاله‌لویا بسیار شبیه به آن عمل کرده، اما در استفاده از موسیقی روی صحنه‌های اسلوموشن فیلم و استفاده از فلوت و پیانو، تقریبا صد در صد تحت تاثیر موسیقی آن فیلم عمل کرده است. ملک سلیمان صحنه‌ای دارد که ظاهرا خیلی هم از نظر سینمایی و جلوه‌های ویژه و چیزهای دیگر برایش زحمت کشیده شده است. صحنه‌ای که جادوگر بزرگ شهر دور آتش نشسته، در حال ورد خواندن است و اجنه در اطراف او پرسه می‌زنند.

شاید بیش از دیگر لحظات فیلم، موسیقی در همین صحنه‌‌ی فیلم بیشتر به چشم می‌آید. موسیقی این صحنه در تراکم سازهای کششی ساخته شده است. ویلن‌ها، ویلن‌سل‌ها و کنترباس‌هایی که باسرعت اما آرام می‌نوازند. سپس گروه کر اضافه می‌شوند و بعد همه ارکستر به اتفاق موسیقی را اجرا می‌کنند که شکوه این صحنه و وحشت آن را بیشتر می‌کنند. در واقع موسیقی به آرامی وردها را با سازهای کششی بیان می‌کند و زمانی که کار به احضار ارواح می‌کشد و چرخیدن آنها دور آتش، گروه کر و ارکستر هم وسط می‌آیند تا حجم خوبی به موسیقی داده باشند و مکمل صحنه‌های فیلم باشند.

از سویی دیگر همین صحنه بازگوی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های موسیقی ملک سلیمان هم هست. هرجا صدای مردهای گروه کر می‌آید تصاویر اجنه روی پرده است و هرجا که سلیمان و یارانش هستند یا سلیمان در حال فکر کردن به همسرش یا شنیدن وحی است صدای زنان گروه کر می‌آید. این فرمول کلی استفاده گروه کر در موسیقی ملک سلیمان است که البته گاهی از فرط قابل پیش‌بینی بودن لوث و تکراری می‌شود. صدابرداری و ضبط خوب موسیقی ملک سلیمان هم از آن نکاتی است که نه تنها باعث بالاتر بردن کیفیت موسیقی فیلم شده است که آن را شنیدنی‌تر هم کرده. قطعا بیشترین چیزی که در موسیقی ملک سلیمان من را هیجان‌زده کرد، همین ضبط خوب آن بود. انگار سال‌ها به شما آبی خورانده باشند که در آن املاح به وضوح دیده می‌شوند و طعمشان هم زیر زبانتان بدجوری حس می‌شود اما شما ته دلتان می‌دانید که آب زلال‌تر و سالم‌تری وجود دارد و دلتان برای آن تنگ شده. حالا حکایت صدای خوب، ضبط باکیفیت و ژوست‌نوازی و ژوست‌خوانی نوازندگان و خوانندگان این موسیقی، حکایت در دست گرفتن همان لیوان آب زلالی است که مدتی منتظرش بوده‌اید.

آخرین نکته‌ای که باید درباره موسیقی ملک سلیمان بگویم این است که من در زمان اکران فیلم ملک سلیمان نبی(ع) در جشنواره فیلم فجر فیلم را ندیدم. بنابراین تصوری هم از موسیقی آن و جایزه‌ای که به عنوان بهترین موسیقی فیلم نصیبش شد نداشتم. حتی باورم بر این بود که باید موسیقی فیلمی چون "پرسه در مه" جایزه را می‌گرفت. اما واقعیت این است که بعد از شنیدن موسیقی ملک سلیمان با این کیفیت بالا و استاندارد، کاملا حرفم را پس می‌گیرم. مساله این است که پکیج موسیقی این فیلم یک پکیج باکیفیت است. از ارکستری که کار را نواخته تا گروه کری که اجرا کرده و شاید از همه مهم‌تر همانطور که قبلا اشاره کردم، ضبط بسیار دقیق و تمیزی که انجام شده، همه و همه به کمک صدادهی خوب موسیقی آمده‌اند.

حقیقت این است که شاید اشکال از آهنگسازان ایرانی، ملودی‌ها و موتیف‌هایشان نباشد که موسیقی‌هایی در حد و اندازه موسیقی‌ ملک سلیمان در ایران تولید نمی‌شود. بی‌شک ارکسترهای بسیار بسیار معدود و خسته‌ای که موسیقی هر فیلم و سریال و تبلیغ تلویزیونی و کنسرتی را می‌نوازند، صدابردارانی که یا امکانات کافی یا دانش لازم را ندارند، آهنگسازانی که صد در صد باید تن به خواسته کارگردان بدهند و به همه پیشنهاداتشان بله بگویند، از جمله روترین دلایل نداشتن موسیقی‌هایی با کیفیت موسیقی ملک سلیمان است. البته این مساله را هم باید در نظر گرفت که اگر تهیه‌کننده‌ای پیدا می‌شد و به یک آهنگساز ایرانی 75 میلیون برای ساخت موسیقی یک فیلم پیشنهاد می‌داد، او هم دنبال ارکستر و گروه کر درست و حسابی و صدابردار آنچنانی می‌رفت و موسیقی خوبی می‌ساخت. اما کو پیشنهاد؟