موسیقی ما – وحید لشکری: صحبت در مقوله موسیقی ایران سخت است به خصوص اگر قرار باشد موسیقی ملی – میهنی ایران را بررسی کنیم. زیرا اغلب خوانندگان به بهانه های مختلف دین خود را نسبت به ایران ادا کرده اند و نام آنها در دفتر هنر این سرزمین به ثبت رسیده است. در این مطلب سعی کردیم نیم نگاهی داشته باشیم به بخشی از خاطره انگیزترین و معروف ترین قطعات سنتی و پاپ و کلاسیک با موضوع ایران. تمامی آثار این ژانر از ارزش بسیار بالایی برخوردار هستند و باید تقدیر ویژه ای از سازندگان آنها به عمل آید. بیش از 50 قطعه در این باره تهیه و تولید شده که در این گزارش به چند نمونه معروف از این قیبل آثار نگاهی گذرا داشته ایم...

بخش اول این مطلب به معروف ترین قطعات سنتی و کلاسیک اختصاص دارد. قطعاتی که قدمت آنها به زمان مظفرالدین شاه قاجار باز می گردد و نسل های قبل تر از ما این آثار را اصیل تر و ایرانی تر می دانند. در بخش دوم نیز چند قطعه معروف اهالی پاپ را که درباره ایران تهیه و تولید شده، معرفی خواهیم کرد:
 

• * وطن من – ایرج بسطامی

تک قطعات مرحوم«ایرج بسطامی» برای همه نسل ها خاطره ساز است. قطعاتی نظیر«گذر عمر» و «گل پونه ها» و «وطن من» و برخی معتقدند که این مورد آخر با تمام آثار کارنامه کاری مرحوم بسطامی برابری می کند. آهنگساز این کار مرحوم «پرویز مشکاتیان» بود و شعر آن هم از گلستان آثار ملک الشعرای بهار گلچین شده است.
زمزمه: ای وطن من/ ای گشته به مهر تو عجین جان و تن من/ دور از تو گل و لاله و سرو و سمنم نیست/ ای باغ و گل و لاله و سرو و سمن من...
 

• * گوهر تابان – محمد نوری

مرحوم «محمد نوری» در کارنامه کاری اش آثاری در ژانرهای گوناگون دارد اما خاطره سازی های او در ژانر حماسی زبانزد خاص و عام است. به خصوص قطعه «گوهر تابان» که برای نخستین بار در همایش چهره های ماندگار اجرا شد. یکی دیگر از قطعات مشهور ملی مرحوم نوری «ای ایران ایران» می باشد که رکن اصلی ایام دفاع مقدس و دهه فجر صدا و سیما است. از دیگر آثار او با موضوع ایران می توان به «سرزمین محبوب» من و «ای وطن» اشاره کرد.
زمزمه: ما برای آنکه ایران گوهری تابان شود/ خون دل‌ها خورده‌ایم/ خون دل‌ها خورده‌ایم...
 

• * ایران جوان – سالار عقیلی

«موسیو لومر» موسیقی دان فرانسوی در دوره قاجار نت سرود «ایران جوان» را برای پیانو ساخت که هنوز هم در آرشیو ملی فرانسه موجود است. در زمان ورود مظفرالدین شاه به پاریس این قطعه با مارش نظامی برای شاه نواخته شد و تاثیرگذاری کار به حدی بود که به عنوان سرود ملی ایران انتخاب شد. این آهنگ در دوره مظفرالدین شاه بر روی صفحه ضبط شد و وقتی شاه برای سلام رسمی به تخت مرمر می‌آمد و بر صندلی مخصوص می‌نشست دسته موزیک این آهنگ را اجرا می‌کرد و اینکار تا دوره محمدعلی شاه معمول بود. برخی معتقدند این قطعه سرود ملی ایران نبوده و فقط از آن در هنگام ورود شاه و برخی مناسبت‌های خاص دیگر استفاده می‌شده است. در سال‌های اخیر بیژن ترقی بر روی اجرای جدید این قطعه که توسط پیمان سلطانی ساخته شده بود شعری سرود و این‌کار برای اولین بار توسط ارکستر ملل به رهبری پیمان سلطانی در تالار وحدت اجرا شد که خواننده آن سالار عقیلی بود.
زمزمه: نام جاوید وطن/صبح امید وطن/جلوه کن در آسمان/همچو مهر جاودان...همه جان و تنم وطنم وطنم وطنم...
 

• * وطن – همایون شجریان

وقتی که زمزمه های همکاری «همایون شجریان» با گروه خوش نام«دستان» جدی شد همگان منتظر خلق آثاری ماندگار بودند چون پتانسیل شجریان جوان و تجربه دستان مکمل خوبی برای هم بودند. این همکاری تجربه های گوناگونی در بر داشت اما یکی از بهترینها و به گواه اغلب مخاطبان بهترین آنها تصنیف «وطن» با شعری از «سیاوش کسرایی» بود. شعر پر مغز و آهنگسازی خوب «سعید فرج پوری» دست به دست هم داد تا وطن در رده های بالایی جدول رقابت آهنگهای حماسی قرار گیرد.
زمزمه: وطن/ وطن/ نظر فکن به من که من/ به هر کجا غریب وار/ که زیر آسمان دیگری غنوده‌ام/ همیشه با تو بوده‌ام...
 

• * ای ایران – غلامحسین بنان

در زمان جنگ جهانی دوم دکتر«حسین گل گلاب» شعر «ای ایران ای مرز پر گهر» را می سراید و «روح الله خالقی» با جو آن روزهای کشور یک آهنگ دشتی بر روی شعر گل گلاب می سازد. ای ایران برای نخستین بار در 27 مهر 1323 در دانشکده افسری با گروه کر اجرا شد. اما اغلب خاطرات نوستالژیک وطنی مردم با صدای «غلامحسین بنان» بر روی این شعر به وجود آمده است. تا به امروز چهره هایی نظیر «محمدرضا شجریان» ، «شهرام ناظری» ، «سالار عقیلی» و «علیرضا قربانی» این کار را بازخوانی کرده اند و هنوز به بهانه های مختلف هنرمندان جویای نام موسیقی پاپ قطعه ای ایران را در فضای پاپ یا الکترونیک بازسازی می کنند. جالب است بدانید در سال 1960 در کنفرانس بررسی سرودهای ملی این اثر جاودانه به عنوان یکی از تاثیرگذارترین سرودهای ملی شناخته شد و یک نسخه از آن در موزه «لوور» پاریس در بخش مربوط به کشور ایران وجود دارد.
زمزمه: ای ایران ای مرز پرگهر، ای نامت سرچشمه هنر، دور از تو اندیشه بدان، پاینده مانی و جاودان...
 

• * وطنم ای شکوه پا بر جا – سالار عقیلی

یکی دیگر از تصنیف های ماندگار «سالار عقیلی» برای ایران تیتراژ سریال«تبریز در مه» می باشد. این سریال به کارگردانی«محمدرضا ورزی» با موضوع وقایع دوره مشروطه شهر تبریز روی آنتن شبکه اول سیما رفت اما تیتراژ پایانی آن از خود سریال هم معروف تر شد. به خصوص که در آن با عبارت«خلیجی که فارس بوده و هست» به یاوه گویی های برخی از کشورهای عربی پاسخی قاطع داده است.
زمزمه: وطنم ای شکوه پا برجا/در دل التهاب دوران ها/کشور روزهای دشوار/زخمی سربلند بحران ها
 

• * ایران ای سرای امید – محمدرضا شجریان

شعر خاطره انگیز«ایران ای سرای امید» از آلبومی به نام «سپیده» می باشد که آن را «هوشنگ ابتهاج» سروده و «محمدرضا لطفی» کار ساخت آهنگ را انجام داده و صدای «محمدرضا شجریان» در دستگاه ماهور حس نوستالژیک این مجموعه قوی را چند برابر کرده است. همه قطعات آلبوم سپیده مضمون میهنی دارند توسط گروه«شیدا» اجرا شد و برای نخستین بار«چاوش 6» نام گرفت.
زمزمه: ایران ای سرای امید/ بر بامت سپیده دمید/ بنگر کزین ره پرخون/ خورشیدی خجسته رسید...
 

• * ایران ایران – مازیار

«عبدالرضا کیانی نژاد» ملقب به «مازیار» در سال 1352 به دنیای موسیقی معرفی شد و در زمان خودش چند قطعه هیت نظیر «ماهیگیر» و یا «زمزمه» و «کبوتر» را ارائه کرد. مازیار آخرین ترانه و به گواه خیلی ها ماندگارترین قطعه خود را در سال 57 اجرا کرد. قطعه «ایران ایران» حس عجیبی دارد و موج امیدواری آن فقط مختص به یک دوره و یک نسل نیست. مازیار در 16 فروردین 1376 درگذشت.
زمزمه: گر ایران به جز ویران سرا نیست/من این ویران سرا را دوست دارم
 

• * ای جاویدان ایران – گروه آریان

همزمان با صعود تیم ملی فوتبال ایران به جام جهانی 2006 آلمان گروه پرطرفدار «آریان» هم دست به کار شد و قطعه جوان پسند«ای جاویدان ایران» را تولید کرد. ای جاویدان ایران در زمان انتشار با انتقادات زیادی مواجه شد اما حتی برخی پیشنهاد می کردند که صدا و سیما باید این کار را پس از پیروزی های تیم ملی پخش کند! اعضای آریان برای قطعه ملی خود ویدئوی پر هیجان و جذابی را ساختند که در آن همگی صورت های خود را با رنگ های پرچم ایران طراحی کرده بودند. بخشهایی از این ویدئو هم در ورزشگاه آزادی ضبط شده بود که در آن زمان بسیار مورد توجه قرار گرفت.
 

• * در دلها جوانه ای – مجید اخشابی

«مجید اخشابی» یکی از پرکارترین خواننده های تیتراژ است که در این زمینه تا کنون آثار ماندگار زیادی را از خود به جا گذاشته است. اما ورود او به عرصه موسیقی حماسی با استقبال خوبی از سوی برخی از منتقدان و مخاطبان همراه نشد. چرا که یکی از انتقادها به قطعه«در دلها جوانه ای» این بود که کلا صدای او با این سبک شعرها همخوانی ندارد. این قطعه طرفداران زیادی هم داشت و هنوز به بهانه های متفاوت از تلویزیون پخش می شود.
زمزمه: ای ایران تا جهان باشد نام تو ماند جاودان/ ای میهن تا درخشیدی روشن از مهرت آسمان
 

• * ایران خاک دلیران – روزبه نعمت اللهی

قطعه«ایران» با صدای«روزبه نعمت اللهی» یکی از آثار ملی است که حدود پنج سال پیش با ترانه ای از «مسرور نعمت اللهی» پدر روزبه  ساخته شد. نکته جالب در مورد این قطعه پرمحتوا پروسه اخذ مجوز پخش آن  از صدا و سیما است که دو سال به طول انجامیده است.  تامدتی این اثر روزبه نعمت اللهی هر روز در برنامه «صبح عالی بخیر» از شبکه اول سیما شنیده می شد اما بنا به دلایل نا معلومی دو سال است که پخش آن متوقف شده است!
 

• * در میکده می رقصم – علیرضا عصار

صعود تیم ملی فوتبال ایران به جام جهانی 2006 آلمان شور و هیجان خاصی در میان تمام اقشار جامعه به وجود آورد. در این بین موزیسین ها   با ساخت آثاری شورانگیز جهت دهی خوبی به این هیجان ملی داشتند. در آن مسابقات آلمانی ها یک ابتکار به خرج دادند و به تمامی کشورها اعلام کردند که هر تیم می تواند قطعات ملی خود را به کمیته برگزاری مسابقات تحویل دهد تا در ورزشگاه های محل بازی آن تیم پخش شود. پس از این خبر حدس و گمانه زنی های داخلی بالا رفت و در این بین فدراسیون فوتبال اعلام کرد که قطعه ای صرفا پاپ را مدنظر ندارد ولی به این سبک بی توجه نیست. فدراسیون فوتبال اعلام کرد در نظر داریم از استاد«محمدرضا شجریان» یا هر شخص دیگری که او معرفی کند برای ساختن قطعه تیم ملی دعوت خواهیم کرد. اما چندی بعد در یک عقب نشینی «علیرضا عصار» و «امیر تاجیک» به عنوان گزینه های اصلی از سوی فدراسیون معرفی شدند. از ابتدای فعالیت علیرضا عصار لحن حماسی و با صلابت او واقعا مثال زدنی بود و در ابتدا بهترین گزینه به نظر می رسید. پس از اینکه «شهداد روحانی» با سابقه رهبری مطرح ترین ارکستر سمفونیک ها و «شاهکار بینش پژوه» و «ایران خودرو» به عنوان اسپانسر به تیم سازندگان این قطعه ملی اضافه شدند همه انتظار یک شاهکار بی نظیر را می کشیدند. ولی پس از رونمایی اغلب فوتبال دوستان در صف منتقدان قطعه علیرضا عصار قرار گرفتند و معتقد بودند چنین فضای سنگین و دکلمه گونه با ساختار ورزش پرانرژی مثل فوتبال همخوانی ندارد. با همه این مسائل این قطعه در رده آثار فاخر با موضوع ایران قرار گرفت.
زمزمه: در میکده می‌رقصم/ از بادیه می‌نوشم/ سبز است و سفید و سرخ/ این جامه که می‌پوشم/ شکرانه انعامت/ جامم به تن جامت/ دستی می و دیگر دست/ حور است در آغوشم...
 

• * ایران – امیر تاجیک

در میان انتقاداتی که نسبت به قطعه «علیرضا عصار» مطرح شد فدراسیون فوتبال «امیر تاجیک» را به عنوان گزینه اصلی معرفی کرد و
قطعه او که با ترانه ای از«علی معلم» و ارکستری هفتاد نفره ساخته شده بود راهی جام جهانی شد. پس از فراخوان کمیته برگزاری مسابقات آهنگهای بسیار شورانگیز از اقصی نقاط دنیا راهی جام جهانی شد و اثر امیر تاجیک حرفی برای گفتن نداشت که البته نتایج بسیار ضعیف تیم ملی هم در این مساله تا حدودی دخیل بود.
 

• * سرزمین من – حامد طاها

«حامد طاها» خواننده جوان موسیقی پاپ در سال 90 نخستین آلبوم خود به نام«نفس» را روانه بازار کرد. آلبومی که از سطح کیفی خوبی برخوردار بود اما به دلیل پخش بسیار ضعیف به خوبی در میان مخاطبان شنیده نشد. در خرداد 91 حامد طاها ترانه قطعه «سرزمین من» را سرود و با تنظیم«بابک مافی» و ملودی خودش این کار را خواند. قطعه ای که از سوی مرکز موسیقی صدا و سیما تولید شد و با استقبال خوبی هم رو به رو شد.
زمزمه: پهنای اروندت سلام/البرز و الوندت سلام/بر آسمان فکّه و کوه دماوندت سلام
 

• * ای ایران – امین حبیبی

قطعه«ای ایران» هم در برخی سایتها با نام خواننده ای به نام«همایون» که اصلا وجود خارجی ندارد منتشر شد. «امین حبیبی» یکی از خوانندگان با سابقه موسیقی پاپ است و ارتباط کم او با مخاطبان و رسانه ها باعث شده بود تا علاوه بر نام جعلی همایون حتی چند امین حبیبی قلابی هم در حین برگزاری کنسرت دستگیر شوند! شعر قطعه ای ایران بنا به گفته برخی از منتقدان یادآور سالهای پیروزی انقلاب اسلامی می باشد و تنظیم خوب آن هم شور حماسی کار را دو چندان کرده است.
زمزمه:ای ایران/ای خاک پاک دلیران/ای ایران/ ای مردانت همچو شیران
 

• * ایران – علی اصحابی

حدودا پنج سال پیش در دوره ای که «علی اصحابی» هنوز وارد چرخه رسمی فعالیتهای موسیقی نشده بود قطعه «ایران» را با ترانه ای از «عبدالجبار کاکایی» و تنظیم«الیاس شیرزاد» منتشر کرد که سبک آن حماسی نبود اما موفقیت خوبی به دست آورد. در سال 90 اصحابی قطعه ایران را با تنظیمی از«فرهاد جوادی» در آلبوم«کولاک» منتشر کرد.  
زمزمه: هنوزم فانوس این دهکده ام/حرمت نفت و طلا تو خونمه/تورو با تموم حرفا دوست دارم/اسمتون هنوز سر زبونمه
 

• * ای ایران – جمعی از بازیگران سینما

قطعه «ای ایران ای مرز پرگوهر» یکی از آثار موسیقی ملی میهنی است که یقینا در دهه های آینده هم باز طرفدار و شنونده دارد. سال 88 و به مناسبت روز ملی خلیج فارس و جشن خانه سینما «پرویز پرستویی» ، «علیرضا خمسه» ، «رویا تیموریان» ، «حمید جبلی» ، «کوروش تهامی» ، «هانیه توسلی» و... قطعه ای ایران را با تلفیقی از سازهای الکترونیک و ایرانی بازخوانی کردند. نکته جالب این بود که «سامان مقدم» کارگردان سینما برای این قطعه بازخوانی شد ویدئویی بسیار خوش ساخت با حضور این بازیگران ساخت.
 

• * وطنم پاره تنم – میثم ابراهیمی

چند سالی هست که عادت کرده ایم پس از پیروزی های تیم های ورزشی قطعه«وطنم پاره تنم» را با صدای«میثم ابراهیمی» بشنویم. شعر این کار فاقد عبارات و تعابیر سنگین بود و به همین جهت توانست به خوبی با مخاطبان ارتباط برقرار کند. این قطعه که از ساخته های دکتر «محمدرضا چراغعلی» بود زمینه های رشد میثم ابراهیمی را به خوبی فراهم کرد و او علاوه بر خواندن چند قطعه تیتراژ فروردین امسال نخستین آلبوم خود به نام«نبض» را روانه بازار کرد.
زمزمه: وطنم پاره تنم ای زادگاه و میهنم/بر خاک تو بوسه میزنم ایران
 

• * ایران – بهنام علمشاهی

خواننده آلبوم«دو نفره» اواخر سال 91 و پس از مدتها بی خبری با قطعه«ایران» مجددا در عرصه رقابت حاضر شد. او با ترانه ای از «عبدالجبار کاکایی» و موسیقی«فریبرز خاتمی» قطعه ایران را خواند.
زمزمه: دارم اسم تورو فریاد میزنم/موج پرچم تو دیدنی شده/وطن پرنده های بی پناه/چقدر اسم تو شنیدنی شده