موسیقی ما - «عماد توحیدی» نوازنده دف و سازهای کوبه‌ای و آهنگساز ایرانی است. او کتاب «شیوه‌ی دف‌نوازی» را منتشر کرده که ت کنون نزدیک به 30 بار تجدید چاپ شده و نخستین و پرتیراژترین دستور آموزش دف‌نوازی است و از پرفروش‌ترین کتب عرصه موسیقی ایران به شمار می‌آید.

او همچنین خالق آلبوم‌هایی چون «کولی کوبی»، «ذوالجناح»، «قلندروار»، «ازدحام سکوت»، «رقص قطره» (هم‌نوازی)، «نی‌نامه» (هم‌نوازی)، «سرزمین آفتابگردان» (کنسرت اوکراین) و... است و در زمینه ساخت موسیقی فیلم و سریال و تئاتر نیز کارنامه قابل توجهی دارد. از او سه آلبوم «ترانه‌های کبود»، «شمس جان» و «جان بخارا» را نیز در دست تهیه و تولید است. عماد توحیدی در سه آلبوم «کولی کوبی»، «ذوالجناح» و «قلندروار» با تکیه بر هشتاد ساز کوبه‌ای به خلق فضاهای بدیع و متنوع و با بهره‌گیری از عناصر موسیقایی مشرق‌زمین دست زده است. توحیدی چندی قبل به عنوان یکی از اعضای هیات داورانِ جشنواره دف «نوای رحمت» طی ٣ روز در سنندج حضور داشت. به همین بهانه با او گفت‌وگو کرده‌ایم.
 

• گفت‌وگو را از یک سوال کلی شروع کنیم؛ به نظر می‌رسد «دف» در شرایط امروز موسیقی ایران نقشی بسیار مهم و تعیین کننده پیدا کرده است؛ ارزیابی شما از این مساله چیست؟‌

به نظرِ من، دف و دیگر سازهای كوبه‌ای (در تك‌نوازی، هم‌نوازی و گروه‌نوازی) نیاز به یك بازنگری قطعی دارد. در این عصر و دوران، تجلیات فرهنگ‌های قومی و ملی در موسیقی، فلسفه‌های جدیدی را می‌طلبد؛ اینکه برخی نوازندگان در یک سو و مخاطبان در سوی دیگر در بن بست خلاقیت به وجوه دیداری و نه شنیداری نوازندگی اهمیت دهند حاصل یک روند نادرست فرهنگی در موسیقی است. در هر نمود فرهنگی از شعر و ترانه گرفته تا سینما و نقاشی و معماری و موسیقی و ... طبقه‌ی نخبه، وظیفه‌ی ارائه‌ی مسیرهای درست، متفکرانه و زیباشناسانه و در پی آن تربیت هنرمند و مخاطبش را بر عهده دارند. خلق نمونه‌های قابل اتکا توسط این نخبگان مهمترین وجه ماجراست که در این پهنه یعنی دف نوازی به‌طور اخص و نوازندگی سازهای کوبه‌ای به‌طور کلی دچار کمبودهایی جدی هستیم.
 

• مشکل دقیقاً از کجا آغاز شده است؟

ببینید باید سیر هر تجلی فرهنگی را بررسی کرد و تحلیل درستی از آن ارائه کرد. دف سازی بر آمده از مجموعه‌ای از آداب و سنن و ذوقیات و تاریخ مردمان کرد زبان است که شیوه‌ی نوازندگی آن با نمونه‌های دیگر این ساز در فرهنگ‌های دیگر در ایران و نقاط دیگر جهان متفاوت است. ساز دف و کاربرد آن در این سرزمین، نماد قوم کرد است که بیانگر سنت‌های قومی و پندارهای فکری و به‌طور کلی جهان بینی فرهنگی سرزمین باستانی کردستان است. برخی نمادها به اقتضای جریانات تاریخی در یک پهنه اجتماعی وسیع تر نمودار می‌شوند و نبود یک ساز کوبه ای در رده بم‌خوان در ارکستر موسیقی ایرانی باعث شد که حضور این ساز در گروه‌های موسیقی دهه‌های اخیر نقشی فراگیر را ایفا کند؛ این ساز هر چند در ابتدا در همان صورت قومی خود ظهور و بروز داشت؛ ولی در طی دهه‌های اخیر  و به تبع ورود تفکرات مدرن در عرصه ریتم باید نوازندگی این ساز متناسب با ساختار و کارکرد فعلی فرهنگ ملی موسیقی ایران باز تعریف شود و به وجوه علمی موسیقی از صدا دهی و سونوریته درستِ ساز  در کوک‌های مختلف تا توجه به اصول تک‌نوازی و تنظیم گروه‌نوازی اهمیت جدی داده شود.
 

• سطح کیفی جشنواره در این دوره چگونه بود؟

سطح تکنوازی‌ها و گروه نوازی‌ها و مولودی خوانی ها قابل قبول بود؛ اما در برخی اجراها ردپای قال و ایجاد اصوات بدون تفکر در رپرتوار ارائه شده دیده می‌شد. این یک نیاز جدی است که در کنار بخش‌هایی که حفظ سنن و میراث قابل احترام و غنی دف‌نوازی را به درستی ارج می‌نهد، نگاه علمی و تنظیم درست و ایجاد پلی ریتمی‌های آگاهانه در گروه‌نوازی‌ها و داشتن یک برنامه مشخص متکی بر زیبایی‌شناسی در تک‌نوازی ها در دوره‌های بعدی لحاظ شود؛ حتی در بخش گروه‌های مولودی‌خوان باب ارائه یک ساختار مدون خلاقانه و استفاده از رویکردهای جدید باز است و این شاخصه نوجو در کل به ارتقاء سطح نوازندگی دف کمک شایانی می‌کند و خطری برای گنجینه ریتم‌های اصیل این ساز ایجاد نمی‌کند. از طرفی نیاز است که گروه‌های غیر کرد نیز در اجراهای خود از ساختارهای ریتمیک مناطق خود استفاده کنند و به معرفی بخشی از فرهنگ موسیقایی سرزمین خویش بپردازند. این اصلی بود که در این دوره بارها با گروه‌های شرکت کننده در این مورد صحبت کردم و اهمیت آن را یادآور شدم و نمود آن در نتایج داوری قابل مشاهده است.
 

• شما در آثار خود از جمله آلبوم‌های «کولی‌کوبی»، «ذوالجناح» و «قلندروار»، بیانی ویژه از سازهای کوبه ای ارائه کردید؛ آیا به ترویج این نوع از تجلی رها و آزاد و خلاقانه ریتم در قالب تک‌نوازی و همنوازی و گروه نوازی سازهای کوبه‌ای خوش بین هستید؟

چرا نه؟ اعتقاد جدی من این است که هنرمند موسیقی باید با شناخت جدی از ادبیات و هنرهای دیگر و همچنین موسیقی ملی و موسیقی اقوام و رویکردهای علمی و جان دادن به جوهر خلاقیت در عرصه‌ی ریتم، حیاتی نو و جلوه‌ای تازه به آثار خویش دهد. در این مسیر شاید از سنگ‌بار برخی تعصبات در امان نباشد؛ اما به مدد همان خلاقیت چتر امانی بر سر خواهد داشت. من چه در زمان ساخت آلبوم «کولی کوبی»‌در پانزده سال پیش و چه در زمان ساخت آلبوم های «ذوالجناح» و «قلندروار» با هشتاد ساز کوبه‌ای متفاوت با سونوریته‌های متنوع، نقش تک تک سازها و کارکرد آنها در بدنه یک نمایش صوتی منحصر بفرد و بی سابقه در موسیقی که نمونه داخلی و خارجی ندارد را با تعریف و تدوینی قابل شرح و زیباشناسانه ارائه  کردم؛ تنها برای ساخت آلبوم «کولی کوبی» که قرار بود هفت قطعه از موسیقی تیره‌ای خیالی از کولیان باشد، دوسال بیش از هشتاد مقاله در مورد موسیقی کولی‌ها مطالعه کردم و چندین مقاله نوشتم که در فضای نت قابل دسترس است. موسیقی اقوام مختلف کولی‌ها را در کشورهای مختلف شنیدم، حتی یک دوست امریکایی از آرشیو شخصی خود و دانشگاه‌های امریکا ده‌ها صفحه گرامافون و سی‌دی از موسیقی کولی‌ها برای من تهیه کرد.ابتدا به یک درک و شناخت جدی از موضوع رسیدم و سپس وارد پروسه تولید شدم. بارها در محافل هنری و دانشگاهی و در سمینارها و ورک شاپ‌های نقاط مختلف هفت قطعه این آلبوم و پانزده قطعه کوبه‌ای در آلبوم های «ذوالجناح»‌ و «قلندروار» که مجموعاً یک تریلوژی را  تشکیل می‌دهند را در یک سیر پیوسته تشریح کردم و توضیح دادم که تنها با انطباق مباحث استتیک و هرمنوتیک بر ریتم در سازهای کوبه‌ای و شناخت عنصر روایت در ادبیات و هنر به انجام و فرجامی با کیفیت و ماندگار می‌رسیم. من در این آثار درک و برداشت خود را از نشانه شناسی و پدیدار شناسی مکتب ادبی پراگ در پیوند با مباحث میتولوژی و فیلولوژی شرقی را دنبال کردم و در بستر یک خط روایتی موسیقایی آن را تعریف کردم. به طرح این نکته اصرار دارم که نوازنده ساز کوبه‌ای باید جدای از آموختن صحیح نوازندگی و تمرینات مستمر و با کیفیت، سابقه‌ی ساز خود و سیر تحولات شیوه‌های نوازندگی را مطالعه کند و در کنار ارتقاء سطح خود به عنوان یک هنرمند جدی مجهز به دانش و معرفت،دست به خلق آثاری خلاقانه و قابل دفاع بزند و این سیر البته که ممکن است دهه‌ها طول بکشد؛ ولی داشتن جانی جست‌وجوگر و کنجکاو و البته کوشا و زحمتکش مددرسان این طی طریق است. بخش مهمی از تربیت این دیدگاه به عهده مدرسان هنر نوازندگی است. گاهی تجلیاتی از ظهور و بروز دیدگاه جست‌وجوگر و نوجو خصوصاً در بین نوجوانان و جوانان دیده می‌شد و شاید جدی‌ترین این نشانه‌ها در آثار گروه‌های کرد و نسل جوان نوازنده‌های این سامان دیده می‌شد که مرا به شدت به دوره‌های بعدی جشنواره امیدوار کرد. باید برای هر میزان از ریتمی که توسط نوازنده دف چه در تک‌نوازی و هم‌نوازی و چه در گروه‌نوازی اجرا می‌شود، برنامه و استدلال روشن و قابل قبول داشت.

• جشنواره دف‌نوای رحمت چه نقشی را در این مسیر ایفا می‌کند؟

جشنواره دف نوای رحمت اتفاق مبارکی در این عرصه است که سطح آن در هر دوره البته ربط مستقیمی به آرمان‌نامه‌ی  آن که توسط مدیران و کارشناسان هر دوره تدوین می‌شود، دارد. در این دوره تلاش مدیران حوزه هنری کردستان و نظارت متفکرانه مرکز موسیقی حوزه هنری و دیدگاه‌های هیات داوران موجب ارائه رویکردهای تازه‌ای در این عرصه شد که البته به نتیجه رساندن آن زمان‌بر است و نیاز به یک برنامه ریزی بلند مدت دارد. مرکز موسیقی حوزه هنری در مقطع فعلی شاهد رویکردی حکیمانه و حساب شده در فعالیت‌های خود است.هم به هویت ملی در موسیقی ارج می‌نهد و هم آگاه به فرهنگ‌های موسیقایی نواحی مختلف و لزوم بازنگری فرهنگی و هنری در برخی بخش هاست. تولیدات ارجمندی دارد و نقش بسزایی در ایجاد بسترهای مناسب برای جلوه و جولان ذوق فاخر جوانان خوش فکر ایرانی دارد. از سویی مدیریت جریان جشنواره در کردستان چابک‌دست و قوی‌پنجه و از سویی دل‌آگاه و دلسوز و منعطف است. توجه کافی به زیر ساخت‌ها دارد و آتش اشتیاقش برای برگزاری گرم و موثر این رویداد فروزان است. برگزاری جشنواره جدای از فشردگی برخی برنامه‌ها، قابل ستایش بود و حضور همگون و همدلانه اعضای هیات داوری در انتخاب عادلانه و متکی بر دلایل عقلانی و حسی و زیباشناسانه افراد و گروهها چشمگیر و بیادماندنی بود. سپاس از مردمان شریف سنندج چه آنانی که متعهدانه و غیرتمندانه در بخش های متعدد مسئولیتی داشتند و چه آنانی که از مخاطبان جشنواره بودند و با استقبالی شگفت و شگرف و با خلق و خویی پاک و نیک ورز تمامی تلاش خود را برای برگزاری با شکوه یک رویداد فرهنگی مهم صرف کردند و البته موفق هم بودند.