گفتوگوی «موسیقی ما» با آهنگساز و نوازنده باسابقه گروه «دستان» در آستانه اجراهای جدید این گروه
سعید فرجپوری: موسیقی ایران حال و روز خوشی ندارد
موسیقی ما - گروه موسیقی «دستان» پاییزِ امسال بعد از مدتها فعالیتهای انفرادی اعضای گروهش؛ بار دیگر پاییز سال جاری با آواز «شهرام ناظری» به اجرای برنامه خواهند پرداخت. در این اجراها قرار است قطعاتی از ساختههای «سعید فرجپوری» به اجرا درآید. استادِ کهنهکار و نوازندهی نامی کمانچه و آهنگساز در طول فعالیتهای حرفهای خود با بسیاری از بزرگان موسیقی ایرانی همکاری داشته است. او از هنرمندانِ برآمده از مرکز حفظ و اشاعه است که بعدها در شیدا و عارف نواخت و بعدتر در آوا با محمدرضا شجریان دوباره همکاری کرد و سالها هم با دستان اجراهای متعددی را در داخل و خارج ایران شکل داد و توانست با دیگر دوستانش در این گروه نقش مهمی در معرفی موسیقی سنتی ایران در خارج از کشور داشته باشد. برای همین هم بود که جایزه بهترین موسیقی سال ۲۰۰۳ از وزارت فرهنگ فرانسه را دریافت کرد. با او دربارهی وضعیت کنونی موسیقی ایرانی و همچنین فعالیتهای فردیاش به گفتوگو نشستهایم:
- * گفتوگو را از گروه دستان آغاز کنیم. شما مدت زیادی است که در ایران اجرا نداشتهاید. چه شد که تصمیم گرفتید دوباره در ایران روی صحنه بروید؟
- * قطعات مورد نظر ساخته شماست؟
- * این کار در واقع دومین سری همکاریهای گروه دستان با شهرام ناظری است. درست است؟
- * چه شد که به نام شهرام ناظری رسیدید؟
- * پس حضور شهرام ناظری در پروژه پیشِ رو به پیشنهاد شما بوده است؟
- * بحثی در این میان وجود دارد. به نظر میرسد که دستان تنها گروه موسیقی ایران است که در این سالها توانسته به فعالیتهایش ادامه دهد. گروههای زیادی وجود داشتهاند که پس از مدتی به دلایل متفاوتی فعالیتهایشان متوقف شده است. چه چیزی در دستان وجود دارد که این انسجام را در این سالها حفظ کرده است؟
- * شاید همین دوری، دوستی شما را حفظ کرده است!
- * اساتید موسیقی سنتی مدام در معرض این سؤال هستند که چرا با هم همکاری نمیکنند. دلایل متعددی هم مطرح میشود. یکی از این دلایل این است که در واقع راه موسیقاییشان از هم جدا شده و نگرششان به موسیقی با یکدیگر متفاوت است. به نظر میرسد واقعیت امر این است که اساتیدی که در سطح هم قرار دارند معمولاً نمیتوانند با هم کار کنند و ترجیح میدهند بیشتر با جوانان و موزیسینهای بینام کار کنند. چه اتفاقی افتاده که گروه دستان به سراغ خواننده نامآشنایی مانند شهرام ناظری رفته است؟ آیا در همه این سالها نگرش موسیقایی شما هیچ تغییری نکرده است؟ در واقع این مسئله که همه شما در یک سطح موسیقایی هستید، خللی در کار ایجاد نمیکند؟
- * به نظر میرسد چون تقریباً همه اعضای گروه دستان خارج از ایران هستند، دچار این حواشی نمیشوند. همانطور که میدانید این اتفاقات ظاهراً در ایران بین اهالی موسیقی بیشتر است. خیلی از موزیسینهای داخل کشور حس ناخوشایندی نسبت به خودشان، کارشان، حرفهشان و همکارانشان دارند. همیشه در ذهن ما بود که اعضای گروه دستان چون خارج از ایران هستند، ظاهراً از این ذهنیتها کمیفارغترند و به همین خاطر راحتتر با همدیگر کار میکنند...
- * فیلسوفی جمله معروفی دارد که «عادلانه این بود هر کسی تقاص رفتار خودش را پس میداد» اما در واقعیت به نظر میرسد که اینطور نیست. یعنی از آن خودخواهی که شما به آن اشاره میکنید و معتقدید بزرگان موسیقی به آن دچار بودند یا همچنان هستند، انگار بیشتر از همه به موسیقی سنتیمان ضربات سهمگینی وارده شده است. یعنی اینکه ما نه دیگر آثاری با قدرت دهه شصت و هفتاد داریم و نه دیگر آن ارتباط با مخاطب حفظ شده است. آیا اصلاً درمانی برای این اتفاق هست؟ وضعیتی که الان موسیقی سنتی به آن دچار شده را ما باید آب رفته تلقی کنیم یا میتوان آن را به جوی برگرداند؟ آیا میتوان این منیت را که اتفاقاً بیشتر در اهالی موسیقی سنتی وجود دارد از بین برد؟
- * منظور ما همان موسیقی اصیل ایرانی است...
- * موافق هستید که موسیقی ایرانی حال و روز خوشی ندارد؟
- * موسیقی ایرانی شنونده دارد اما به نظر میرسد اثر خوب به آن میزانی که باید، وجود ندارد...
- * آیا این نگاه واقعگرایانهتر نیست؟ معتقدیم که نمیتوانیم مخاطب را سرزنش کنیم چون تکنوازی در حد «شهناز» به او ارائه ندادهایم تا ببینیم همان میزان استقبال را انجام میدهد یا نه. اما از طرف دیگر این شک وجود دارد که آیا اصلاً واقعیت امروزی جامعه ما با یک ساز و آواز یک ساعته در یک سالن کنسرت هماهنگ است؟ اصلاً میتوانیم به آن مسیر برسیم؟ نه فقط در جامعه ما بلکه بحث این است که بشر امروز چنین ظرفیت پذیرشی را دارد؟ ما همیشه بشر امروز را با انسانی در قرن هجدهم مقایسه میکنیم. زمانی که به قدری فرصت داشته و وقت زیاد بوده که مینشستند یک ساعت و نیم سمفونی مینوشتند و به نوعی موسیقی پاپ مردم در آن دوره بوده است. زمان، زیاد بوده و سرعت زندگی خیلی کم بوده است. با این سرعتی که ما زندگی میکنیم و با این هجوم اطلاعات مختلف میتوان انتظار همراهی مخاطب با موسیقی اصیل را داشت؟
- * این جا دو بحث مطرح میشود. اول اینکه ما موسیقی اصیل ایرانی را به عنوان چیزی که سنت ماست، حفظ کنیم. البته نه لزوماً به عنوان هنر موزهای؛ چون گاهی موزهای به معنای بدی تعبیر میشود...
- * همانطوری که از سنگهای تخت جمشید حفاظت میکنیم باید موسیقی سنتیمان را هم به همان شکل ساز و آواز، پیش درآمد، درآمد و تا انتها حتی با تیراژ کمتر حفظ کنیم. یک نگاه هم این است که باید این موسیقی را با یک نگاه امروزیتر و با سرعت بیشتر و شکل دیگری انجام داد تا بشود مخاطب بیشتری برایش جذب کرد. در واقع با جذابیتهای دیگری بتوان لابلای کار، ساز و آوازها را هم به خورد مخاطب جدید داد. شما این کار را قبول دارید؟
- * با استفاده از ردیف و نه فقط مبتنی بر ردیف کار میکنید. درست است؟
- * نسبت به چیزی که آقای کیانی و دیگران ارائه میدهند، متفاوت است؟
- * در سه-چهار دهه اخیر واقعاً پیشرفت داشتهایم؟
- * منظورتان این است که در سی-چهل سال گذشته تغییر کرده است؟
- * در هر مرحلهای که موسیقی سنتی در حال پوستاندازی بوده، خود اهالی موسیقی مخالف سرسخت این قضیه بودهاند و موضع گرفتهاند و همواره از برچسب پاپ و... استفاده کردهاند. توضیح دهید دلیل مقاومت اهالی موسیقی در برابر این تحول چیست؟
- * همانطور که گفتید موسیقی گروه دستان هیچگاه جزء موسیقیهایی نبوده که در دهههای قبل اجرا میشده و به نوعی شکل امروزیتری از موسیقی ارائه داده، برای اینکه با مخاطب امروز سازگارتر باشد. اگر به آثاری که به زعم شما جوانها اجرا میکنند، اینگونه نگاه کنیم، چه خواهد شد؟ اگر ببینیم که هدف این عده هم شاید این است که مخاطب بیشتری را جذب کنند و وسط کار اگر ساز و آوازی در شکل قدیمیترش هست، به گوش مردم برسد...
- * شما اثر اینچنینی شنیدهاید که بگویید المانهایی شبیه به پاپ دارد ولی لابلای آن کارهایی هم انجام شده که ارزش دارد؟
- * اگر قرار باشد از کار خوبی نام ببریم که هم المانهای همهگیر شدن را دارد و هم المانهای موسیقی اصیل و ماندگار را دارد به چه آثاری برمیخوریم؟
- * یعنی به نوعی در آزمون و خطا به سر میبرد؟
- * شما در حال حاضر 57 ساله هستید و بیش از سی سال است که در زمینه موسیقی فعالیت میکنید. بهترین دوران سنی یک هنرمند موسیقی ایرانی را چه سنی میدانید؟
- * طبیعتاً زمان هرچه به جلوتر میرود پختگی باید بیشتر شده و جوشش و خلق هم قاعدتاً باید تشدید شود. پس چرا تقریباً در تمام بزرگان موسیقی ما در دو-سه دهه قبل، جوشش بیشتری اتفاق افتاده است؟ چرا آثاری که الان منتشر میکنند علیرغم اینکه توقع داریم پختهتر شده و تجربه به جای بهتری رسیده باشد، اینطور نیست؟ چرا همه ما وقتی مینشینیم و حرف میزنیم هنوز از «دیدار» و «بر آستان جانان» صحبت میکنیم ولی هیچوقت از کارهای جدید نام نمیبریم. چرا از کارهایی که در این سالها منتشر شده کمتر اسم میبریم؟
- * در سالهای آخر عمرشان کارهایی با آقای ناظری داشتند و کنسرتی هم با حمیدرضا نوربخش برگزار کردند. آیا این اتفاق به حال عمومی جامعه هم ربط داشته یا کم کاری موزیسینها بوده یا اصلاً دلیل دیگری داشته است؟
- * ما به یک روند نگاه میکنیم. میگوییم در همان دوره هم آقای مشکاتیان، کار ضعیف داشته است. به نظر شما در نگاه به روند کلی جریان موسیقی ایرانی از دهه شصت و هفتاد به این سو، کلیت آن مدام رو به افت نبوده است؟
- * اما به نظر میرسد در موسیقی سنتی در حال حاضر تنها چهار-پنج خواننده داریم...
- * خوانندهای که هم علم موسیقی را بداند، هم قدرت صدا و هم زیبایی صدا داشته باشد و هم اینکه مخاطب او را بپذیرد واقعاً به تعداد زیاد وجود دارد؟
- * آقای سروستانی هم بودند.
- * در دهه شصت نیز همه این مسائل بوده ولی رسانه هم کمتر بوده است. الان رسانهها خیلی بیشتر از آن زمان هستند.
- * باور کنید آن زمان بیشتر بودند.
- * چرا جدی گرفته نمیشوند؟ در دوران انقلاب و فعالیت چاووش و حتی قبل و بعد از آن کسانی که کار میکردند بین 25 تا 40 سال داشتند. علیزاده، مشکاتیان، لطفی، شجریان، ناظری و... در همین رده سنی بودند. از سؤالی که مطرح کردیم، میخواستیم به اینجا برسیم. پرسیدیم که اوج پختگی یک هنرمند موسیقی سنتی در چه سنی است؟ نسل جدید خوانندگان موسیقی ایرانی مانند سالار عقیلی، علیرضا قربانی، همایون شجریان و... هر کدام بین 40 تا 45 سال سن دارند ولی خیلی جدی گرفته نمیشوند و ظاهراً زیر سایه نسل گذشته هنوز جوان حساب میشوند. فکر میکنید دلیل این اتفاق چیست؟
- * دلیلش این نبود که آن زمان موسیقی پاپ نبود؟
- * اما به هر حال فضای شورانگیزتری برای موسیقی وجود داشت.
- * میخواهیم در پایان راجع به کارهای خودتان صحبت کنید. در حال حاضر به جز همکاری با گروه دستان، چه کارهایی در دست اجرا دارید؟
- * کار به صورت اجرای زنده ضبط شده است؟
- * کمیراجع به «خانه تنهایی» صحبت میکنید؟
- * در مورد جزئیات این اجرا صحبت کنید.
- * در حال حاضر مشغول انجام کارهای مربوط به این اجرا هستید؟
منبع:
سایت موسیقی ما
تاریخ انتشار : چهارشنبه 5 مهر 1396 - 13:26
افزودن یک دیدگاه جدید