موسیقی ما – دو هفته از اعلام اولین آمارهای رسمی درباره شیوع ویروس «کووید 19» یا همان «کرونا» در ایران می‌گذرد. ویروسی که تا کنون چندین کشور دنیا را درگیر خود کرده و موجب ثبت بیش از 2900 مورد مرگ در جهان ثبت شده است. از همان صبح روز پنجشنبه اول اسفند خبرهای ضد و نقیض درباره احتمال لغو تجمعات هنری، ورزشی و... مطرح شد. صحبت‌هایی که ابتدا در حد شایعه بود اما رفته رفته، بحران کرونا عمیق‌تر شد و شایعات رنگ و بوی جدی به خود گرفت. در این گزارش مروری خواهیم داشت بر اتفاقات دو هفته اخیر و همچنین بررسی برخی حواشی که کرونا را به موسیقی مرتبط کرده است.

• خبر فوری، اتفاق بی‌سابقه

عصر شنبه سوم اسفندماه شایعه‌های لغو رویدادهای هنری کم کم رنگ و بوی جدی به خود گرفت. تلفن‌های تحریریه «موسیقی ما» هر لحظه بیشتر می‌شد و اهالی و برخی مخاطبان موسیقی همه یک سوال مشترک را مطرح می‌کردند: «کنسرت‌ها لغو می‌شود؟» ساعت 17 عصر روز سوم اسفند تماس تلفنی کوتاه خبرنگار «موسیقی ما» با «محمد اللهیاری»، مدیر دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مهر تأییدی بر شایعه‌ها و خبر بد دیگری برای جامعه موسیقی بود. بلافاصله خبر فوری لغو تمامی کنسرت‌های موسیقی سراسر کشور از روز چهارم تا نهم اسفند که از سوی سایت «موسیقی ما» منتشر شده بود، میان اهالی هنر دست به دست شد. کمتر از یک ساعت بعد هم روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که برای پیشگیری از شیوع این ویروس، تمامی رویدادهای هنری تا جمعه نهم اسفند لغو خواهد شد.

این یک اتفاق بی‌سابقه طی بیش از نیم قرن اخیر بود. چرا که برای اولین‌بار و به صورت رسمی تمامی رویدادهای هنری کشور به دلیل شیوع یک بیماری لغو می‌شد. این خبر از آن جهت برای جامعه موسیقی بد بود که ماه اسفند، زمان اوج اجراهای زنده موسیقی در سراسر کشور است و این ماه از قدیم همیشه با ترافیک اجراهای زنده‌اش معروف بوده است. از طرفی دیگر، لغو برنامه‌های موسیقایی در پی رخدادهای آبان‌ماه و دی‌ماه و موکول شدن این برنامه‌ها به پس از ایام فاطمیه از یک سو و برگزاری جشنواره موسیقی فجر در اواخر بهمن‌ماه از سوی دیگر، باعث شد ترافیک برنامه‌های اسفندماه بیشتر از هر سال دیگری شود.

• بازخوردها، فروکش کردن یک موج

پس از اعلام خبر لغو شش روزه رویدادهای موسیقی در سراسر کشور، برخی از اهالی موسیقی نسبت به این اتفاق و کلاً شیوع ویروس کرونا گلایه‌های تندی داشتند. برخی هم تلاش بر سعه صدر داشتند و لغو کنسرت‌های موسیقی را تلاشی برای پیشگیری و سلامتی مخاطبان دانستند. اما همزمان با تعطیلی اجباری اجراهای زنده‌ موسیقی، ناگهان موج انتشار تک‌آهنگ‌های خواننده‌ها هم فروکش کرد. در حالی که ماه اسفند و نزدیکی ایام نوروز، همیشه بهانه‌ای برای انتشار آهنگ‌های متنوع اهالی موسیقی بود. اما از روز دوشنبه تا امروز تعداد انتشار آثار و خصوصاً تولیدات چهره‌های مطرح کاهش چشمگیری داشته است. از سوی دیگر شنیده‌ها حکایت از آن دارد که دو سه نفر از خوانندگان سرشناس موسیقی پاپ و اصیل ایرانی هم قصد انتشار آلبوم‌هایی در این ماه داشتند که فعلاً از تصمیم خود صرف نظر کرده‌اند.

• خبر فوری، سومین لغو

همزمان با واکنش‌های گوناگون نسبت به تعطیلی اجباری کنسرت‌های موسیقی برای پیشگیری از شیوع کرونا، روز دوشنبه پنجم اسفند انتشار یک خبر دیگر جامعه موسیقی را تحت تأثیر قرار داد. ظهر روز دوشنبه، خبر لغو ششمین جشن سالانه «موسیقی ما» به دلیل شیوع این بیماری روی خروجی خبرگزاری‌های کشور قرار گرفت. قرار بود تالار وحدت تهران در روز دوازدهم اسفند میزبان ششمین جشن همدلی اهالی موسیقی ایران باشد. برنامه‌ای که در آن برگزیدگان موسیقی ایران در سال 1397 به انتخاب اهالی موسیقی و مخاطبان معرفی می‌شدند و از برخی اساتید موسیقی ایران تقدیر به عمل می‌آمد.

جشنی که امسال طالع عجیبی داشت و سه نوبت تلاش برای برگزاری آن انجام شده بود. ابتدا قرار بود ششمین جشن سالانه «موسیقی ما» روز دوم آذر در رویال هال تهران برگزار شود. در ادامه این تاریخ به ماه دی موکول شد. اما ستاد برگزاری ششمین جشن همدلی اهالی موسیقی ایران در بخشی از بیانیه خود اعلام کرد: «حوادث آبان‌ماه، شهادت سردار سلیمانی و غم از دست دادن هم‌وطنان‌مان در پرواز ۷۵۲ هواپیمای اوکراینی، از جمله مسائلی بود که سبب شد برگزاری این برنامه چند بار به تعویق افتد و در حال حاضر نیز با توجه به فراگیری بیماری کرونا و از آنجا که سلامتی اساتید و هنرمندان و مدعوین این جشن، نسبت به هر مسأله‌ی دیگری در اولویت است، برای سومین بار متوالی برگزاری این رویداد لغو می‌شود.»

جمعی از اهالی موسیقی پس از انتشار خبر سومین لغو ششمین جشن سالانه «موسیقی ما» واکنش حمایتی نسبت به این موضوع داشتند و از عدم برگزاری اولین و تنها جشن مستقل موسیقی ایران ابراز ناراحتی کردند. به گفته ستاد برگزاری این رویداد، قرار است به‌زودی برگزیدگان موسیقی ایران در سال 97 به شکل متفاوتی اما خارج از مدل هر ساله این جشن معرفی شوند.

• شایعات هرگز آرام نمی‌گیرند

از همان روز یکشنبه چهارم اسفند شایعه‌ها و صحبت‌هایی در میان اهالی موسیقی شکل گرفت مبنی بر اینکه تعطیلی اجباری کنسرت‌ها برای پیشگیری از کرونا پس از نهم اسفند هم ادامه خواهد داشت. در بعضی محافل و صحبت‌های درگوشی اهالی موسیقی این موضوع شنیده‌ می‌شد که تمامی کنسرت‌های موسیقی سراسر کشور تا پایان اسفند لغو خواهد شد. برخی دیگر اعتقاد داشتند که بحث تعطیلی اجراهای زنده موسیقی تا پایان اسفند درست نیست اما این موضوع پس از نهم اسفند هم به مدت یک هفته دیگر تمدید می‌شود. مدل سوم صحبت‌های غیررسمی هم حکایت از آن داشت که از روز شنبه دهم اسفند همه چیز به روال عادی باز می‌گردد.

• رنگ و بوی تمدید تعطیلی

در میان سه نوع شایعه‌ای که از روز یکشنبه شکل گرفت، دو مورد اول رفته‌رفته رنگ و بوی جدی‌تری گرفت. چرا که برخی از کنسرت‌های پس از نهم اسفند هم که بلیت‌فروشی آنها آغاز شده بود یا در قسمت به زودی سایت‌های فروش بلیت قرار داشتند، ناگهان از صفحه اصلی این سایت‌ها حذف شدند. از جمله می‌توان به کنسرت امیرعباس گلاب در شهر کرج اشاره کرد که قرار بود سیزدهم اسفند برگزار شود اما بلیت‌فروشی آن بسته شد. کنسرت «با من بخوان» علیرضا قربانی در نیشابور برای روز دهم اسفند در قسمت به زودی سایت «ایران کنسرت» قرار داشت. همچنین شنیده‌های خبرنگار «موسیقی ما» حکایت از آن دارد که کنسرت‌های امیرعباس گلاب در شهرهای ساری و محمودآباد، کنسرت‌های علی یاسینی در محمودآباد، آمل و خرم‌آباد و  کنسرت‌ رضا صادقی در شهر آمل،  از جمله برنامه‌هایی بود که قرار بود بلیت‌فروشی آنها آغاز شود اما این اتفاق رخ نداد و از قسمت به زودی سایت‌های فروش حذف شدند. بالاخره پس از تمامی گمانه‌زنی‌ها خبر تمدید یک هفته‌ای لغو تمامی رویدادها و تجمعات هنری از جمله کنسرت‌های موسیقی سراسر کشور تا شانزدهم اسفند منتشر شد و شرایط برای اهالی موسیقی سخت‌تر شد.
 

• افت فروش، بلاتکلیفی پرفروش‌ها

اتفاقات عجیب روزهای اخیر که شاید مشابه آن را تا کنون فقط در فیلم‌های هالیوودی دیده بودیم اضلاع دیگری هم دارد. آن هم کنسرت‌هایی هستند که هنوز بلیت‌فروشی آنها در جریان است جمعی از خوانندگان و گروه‌های موسیقی که فروش بلیت کنسرت‌های آنها برای پس از شانزدهم اسفند همچنان در جریان است اما با افت شدیدی در فروش مواجه شده‌اند. با یک بررسی کلی در سایت‌های بلیت‌فروشی متوجه می‌شوید که خوانندگان پرفروش، که همیشه سرعت خوبی در فروش داشتند با سرعت‌گیری به نام کرونا و شایعات و حاشیه‌هایش مواجه شده‌اند. همین مسأله باعث شده تا روند تبلیغات کنسرت‌های موسیقی هم تا حدی زیادی متوقف شود و در روزهای اخیر روند نصب بیلبوردهای شهری و انتشار تیزرهای کنسرت‌ها در فضای مجازی با سرعت کمتری صورت بگیرد. نکته نگران کننده برای اهالی موسیقی این است که امکان دارد حتی در صورت عدم تمدید این تعطیلی، مخاطبان برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری از حضور در سالن‌های کنسرت هراس داشته باشند.
 

• ضرر بزرگ، چشم به آخر هفته

اکنون در حالی فعالان عرصه موسیقی چشم به روز شانزدهم اسفند و اعلام رسمی وضعیت کنسرت‌ها در هفته آینده دارند که برگزارکنندگان رویدادهای موسیقی دچار ضررهای هنگفتی شده‌اند. ضررهایی نظیر هزینه‌های رزرو سالن، تبلیغات، رزرو هتل و بلیت در شهرهای مختلف، هزینه‌های اجرایی در شهرهای مختلف و ده‌ها مورد دیگر که بررسی دقیق آنها تقریباً غیرممکن است. اما این مشخص است که جمع این عددها در تمامی اجراها، میلیاردی خواهد بود. در حالی که وقتی خبر لغو یک کنسرت موسیقی منتشر می شود برخی تصور می‌کنند که فقط شخص خواننده و شرکت برگزارکننده‌اش از کسب درآمد بازمانده‌اند و این صحبت را مطرح می‌کنند که خواننده و تهیه‌کننده هم که پول زیادی دارند و لغو کنسرتشان مهم نیست. اما حقیقت این است که فارغ از ضرر چندین میلیونی شخص یا شرکت برگزارکننده کنسرت که تمامی هزینه‌ها را پیش از شروع کنسرت انجام می‌دهند و امید به فروش بلیت‌های آن اجرا دارند، بیش از بیست شخص یا عنوان شغلی به صورت مستقیم و غیرمستقیم پس از لغو یک کنسرت با قطع کامل یا کاهش درآمد مواجه می‌شوند.
 
 خواننده، نوازنده‌های ارکستر، تیم صدابرداری، تیم نورپردازی، تیم کارگردانی کنسرت، تیم ساخت و طراحی دکور، تیم حراست برگزارکنندگان کنسرت‌ها، تیم حراست سالن‌های محل برگزاری، عکاسان پوستر و روز کنسرت، طراحان گرافیک پوستر و اقلام تبلیغاتی، تیم چک بلیت کنسرت‌ها، تیم کارگردانی و ساخت ویدیوهای قبل و پس از کنسرت، سایتها و صفحات اینستاگرام و کانال های تلگرامی که تبلیغات کنسرت‌های موسیقی را منتشر می‌کنند، خبرنگاران و گزارشگران رسانه‌های موسیقی، تیم پذیرایی و کترینگ کنسرت‌ها، تیم حمل و نقل و تدارکات کنسرت‌ها، چاپخانه‌هایی که اقلام تبلیغاتی کنسرت‌ها را چاپ می‌کنند، راننده‌های تاکسی‌های اینترنتی و درون شهری، بوفه‌های سالن‌های برگزاری، رستوران‌های اطراف سالن‌های برگزاری کنسرت‌، ناوگان حمل و نقل بین شهری و اقامتگاه‌های شهرستان‌ها برای کنسرت‌های خارج از تهران و کارمندان شرکت‌های برگزارکننده کنسرت‌های موسیقی از جمله این افراد هستند. اما در این بین سایت‌های فروش بلیت کنسرت‌ هم متحمل فشار و هزینه زیادی می‌شوند. سایت‌هایی که از یک سو باید پاسخگوی پیگیری‌های مخاطبان و از سوی دیگر باید در چالش با سیستم بانکی برای عودت وجوه دریافتی فروش بلیت‌ها باشند.

 با همه این شرایط تنها امید موجود در حال حاضر کنترل شیوع این ویروس در سطح کشور است. اتفاقی که قطعاً مردم نقش مهمی در آن دارند و شاید تلاش آنها برای رعایت مسائل بهداشتی با مدیریت صحیح مسئولین به شکست کرونا منجر شود. اتفاقی که باعث به گردش درآمدن دوباره چرخ هنر موسیقی خواهد شد و همه چیز به روال عادی بازخواهد گشت.