موسیقی ما- پوئم سمفونیک مادرم ایران (شماره ۱۰) آخرین اثر «علی رهبری» با نام «زرتشت» است که  برای اولین بار در روز  ۲۳ اکتبر برابر با جمعه دوم آبان ماه  در کنسرتی ویژه  به مناسبت یک‌صد و پنجاهمین سالگرد  تاسیس ارکستر و گروه کر فیلهارمونیک زاگرب به‌روی صحنه می‌رود. این اثر ۵۵ دقیقه ای روی گفتار زرتشت طراحی شده و موسیقی آن بر پایه‌ی قطعه‌ی «زنگ شتر» استاد صبا برای خواننده‌ی مرد، گروه کر و ارکستر سمفونیک ساخته شده است. به این بهانه با این آهنگ‌ساز و رهبر بین‌المللی ارکستر به گفت‌وگو نشسته‌ایم:
 
ابتدا توضیح می‌دهید که انگیزه‌تان از خلقِ اثری به نام «زرتشت» چه بود؟

تمام سوژه‌های پوئم سمفونیک‌های «مادرم  ایران» بسیار ایرانی هستند؛ از نوحه خوان (داستان روز عاشورا) گرفته تا شام غریبان، سرود مادرم ایران، عاشقم بر همه عالم که بر اساس شعری از سعدی شکل گرفت تا همین اثری که درباره‌ی آن صحبت می‌کنیم. در واقع این آثار هر کدام به بخشی از زندگی من اشاره دارد. گاهی به دوران کودکی‌ام باز گشته‌ام و گاهی از موسیقی‌هایی که مطرب‌ها از آن بهره می‌بردند، استفاده کردم و گاهی هم از موسیقی زورخانه استفاده کرده‌ام.

موسیقی این اثر برگرفته از «زنگ شتر» استاد صباست، شما در آثار قبلی خود نیز به شکلی تلاش کرده‌اید تا به این آهنگ‌ساز ادای دین کنید، علاقه‌تان به ایشان به چه دلیل است؟

شاید خون من پر از موسیقی‌ها و ردیف‌های استاد صباست که توسط استاد رحمت الله بدیعی به من معرفی و آموخته شد.

چرا در عنوان خارجی این اثر از واژه‌ی «اسپیتاما» استفاده کرده‌اید؟

اسپیتاما لقب تمام فامیل حضرت زرتشت بوده است، در عنوان فارسی این اثر از این نام استفاده نکرده‌ام، چون مردم ما «زرتشت» را بدون نام فامیلِ او می‌شناسند.

شما هرکدام از این قطعات را به یک‌نفر هدیه کرده‌اید از جمله به مادرتان یا چهره‌هایی چون حسین دهلوی، حسین علیزاده ، محمدرضا شجریان، احمد پژمان  و چند استاد دیگر. این اثر را به چه شخصی هدیه شده است.

به مردم کرواسی؟

چرا؟

چون مردم کشور کرواسی تنها مردم  خارج از ایران هستند که با افتخار فراوان می‌گویند اصل ما از ایران زمین امده است. 

ارکستری که قرار است این قطعه را اجرا کند، همان ارکستر فیلارمونیک است که شما قبلا مدیر هنری و رهبر دایمش بوده‌اید؟

بله و من این ارکستر را بسیار دوست دارم. باید اضافه کنم،‌ قبل از اینکه آقای «برانکو ایوانکوویچ»  برای  سرمربی‌گری  فوتبال ایران دعوت شوند، من برای ریاست هنری ارکستر فیلهارمونیک زاگرب پایتخت کرواسی دعوت شده بودم؛ اما همان‌طور که می‌دانید آن زمان این خبر چندان بازتابی در رسانه‌های ایران نداشت؛ اما زمانی که آقای ایوانکوویچ به ایران آمدند، این مساله در بوق و کرنای زیادی رفت. منظورم از طرحِ این مساله این است که ما هیچ‌گاه از پتانسیل‌هایی‌ که در دست داریم، بهره نمی‌گیریم. در حال حاضر هنرمندان و موسیقی‌دانانِ ایرانی بسیاری  در جهان، اتفاقات بسیار بزرگی را رقم می‌زنند، بی‌آنکه بازتابی داشته باشد و این در حالی است که موزیسین‌‌ها هیچ‌گاه از بودجه‌های دولتی بهره نبرده‌اند و هر اتفاقی که رخ داده، به صورت شخصی بوده است؛ آن‌وقت این مساله را با پدیده‌ای مثل «فوتبال» مقایسه کنید، متوجه خواهید شد اگر مقدار اندکی از آنچه در این ورزش هزینه می‌شود، در هنر استفاده می‌شد، ما با چه اتفاقات بزرگی روبه‌رو بودیم.

آقای رهبری آیا «زرتشت» هم توسط ناکسوس ضبط می‌شود؟

بله  حتما

با این وجود چرا این اثر (به‌خصوص آنکه برای خواننده‌ی مرد نوشته شده) در ایران اجرا نمی‌شود؟

فکر می‌کنم سوال را باید طور دیگری مطرح کنید و آن اینکه چرا نمی‌گذارند شما اثرتان را در کشور خودتان هم اجرا کنید؟ من تنها اهنگساز ایرانی مقیم خارج نیستم که در ۴۰ سال گذشته دعوتی به‌عنوان آهنگساز از من نشده است؛ بلکه چندین آهنگساز ایرانی درجه یک هستند که  گروهی مافیایی بی‌سواد جای آنها را در ایران گرفته‌اند و عمدتا سعی شده از انها در کشور خودشان نامی برده نشود. در ایران دیگر جایی برای ما باقی نمانده است. تمام کارها بین گروه‌های وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد تقسیم شده . مسئولی وجود ندارد که زیر کنترل عده‌ی معدودی نباشد. برای من شخصا مهم نیست، چون کارم را دور دنیا انجام می‌دهم و خدا را شکر می‌کنم که هیچ‌وقت نیازی به کمک وحمایت نداشته‌ام؛ ولی  در کشور من ده‌ها اهنگساز بسیار خوب وجود دارد که بیکارند و حقشان توسط همین گروه پایمال شده است.

چه اتفاقی رخ داده است که این نظر را دارید؟‌

چند روز پیش در رسانه ها خواندم که در جلسه ای درحضور وزیر فرهنگ و ارشاد رسما اعلام کردند که سمفونی «دفاع مقدس» دوباره به دوستِ عزیزی سفارش داده شده است که من اطمینان دارم بودجه‌ی فراوانی نیز برای آن در نظر گرفته‌اند (در واقع اگر مثل پرداختی‌های قبلی باشد، دستمزدی بیش از آهنگ‌سازان اروپایی نیز پرداخت می‌شود) راستش را بخواهید من از این اتفاقات شرم‌گین می‌شوم. به نظرم نادانی هم باید اندازه‌ای داشته باشد. زمانی که این خبر را خواندم، می‌خواستم فورا نامه‌ای به وزیر بنویسم و مساله را مطرح کنم، ولی بعدتر فکر کردم که وزیر و معاونشان نه ما را می‌شناسند و نه نیازی به ما دارند و نه جوابی می‌دهند. پس فکر کردم به خود آن دوستِ آهنگ‌ساز نامه‌ای بنویسم. حال که شما این سوال را مطرح کرده‌اید در همین جا آن را مطرح می‌کنم و به آن دوستِ آهنگ‌ساز می‌گویم: «لطفا این پیشنهاد را قبول نکن».

دلیل‌تان چیست؟ سفارشی به یک آهنگ‌ساز شده است و ایشان نیز آن را پذیرفته‌اند؟

ببینید این دوستِ ما خودش مشاور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستمزد بگیر دولت است و در این شرایط باید آهنگ‌سازان دیگر را به وزیر یا معاون یا بنیاد رودکی معرفی کند، اما این کار را انجام نمی‌دهد و خودش این سفارش را می‌پذیرد.  یک سفارش دولتی  در تمام دنیا باید فراخوان داشته باشد؛ از این مساله گذشته دفاع مقدس و یاد کردن از شهدا، احتیاج به موسیقی ملی ایرانی دارد که در رشته‌ی این آهنگ‌ساز نبوده و نیست. از تمام اینها من و امثال این آقا، نمی‌توانیم حرفی درباره‌ی دفاع مقدس داشته باشیم، چرا که زمانی که جوانان ما جان‌شان را برای وطن‌شان از دست می‌دادند، امثالِ ما  در وین وپاریس در آسایش  کامل، زندگی می‌کردیم. می‌خواهم همین‌جا این مساله را مطرح کنم که دوستِ عزیزهنوز دیر نشده است و شما یکی از آهنگ‌سازانی که هم به موسیقی کلاسیک و هم به موسیقی ملی آشناست و از آن طرف طعمِ تلخِ جنگ را چشیده است، پیشنهاد کن، کسانی مثلِ احمد پژمان، حسین علیزاده، سعیدشریفیان، هوشنگ کامکار، ارسلان کامکار، رضا والی، بهزادعبدی، حمید متبسم، بهزاد رنجبران، باربد بیات، مهران روحانی، همایون رحیمیان، امیر اسلامی، امیر تفرشی‌پور، امیر پورخلجی و ده ها اهنگساز دیگر، حتی انوشیروان روحانی!  چرا که نه؟ این ها همه ایرانی هستند و در این مملکت حقی دارند.
 
من هنوز متوجه‌ی این مساله نشدم که ایراد اصلی که  شما از همکارتان می‌گیرید، چیست؟

ایراد من یک ایراد اساسی است. ببینید ، یکی از اقوام ما را برای برادرش به خواستگاری فرستادند اما آخر کار خودش را داماد آن‌ها کرد. حالا یک مشاور که سال ها بابت مشاورت از بنیاد رودکی دستمزدهای بسیار بالا دریافت کرده، وظیفه‌اش معرفی آهنگسازان دیگر بوده، نه خودش و نه دوستان و اطرافیانش. آن هم در یک در محیط دولتی و از بودجه بیت المال.

پیشنهاد شما برای انجام چنین کارهایی در آِینده چیست؟

باید مانند تمام دنیا فراخوان داده شود. دولت موظف است که امکان دریافت این شانس را به طور مساوی در اختیار هر کسی بگذارد تا کار خود را جهت شرکت در آزمون ارائه کند؛ ولی تصمیمات نیز، نباید پشت پرده گرفته شوند. برای مثال، بنده، پنج سال پیش با کمک دوستانِ ارکستر سمفونیک لیستی بیش ار یک‌صد آهنگساز ایرانی را تهیه کرده‌ایم که حداقل سی نفر آن ها دست کمی از معدودی از آهنگسازان به شهرت رسیده امروزه ندارند.

وظیفه مشاور اصولا چیست؟

در کشورهای دیگر که من می شناسم، اصلا مشاور حقوق بگیر به این صورت وجود ندارد. در ایران هم هنوز نفهمیدم وظایف چگونه تعریف شده‌اند و هدف چه بوده.  فقط می دانم که برخی از این دوستانِ مشاور، در 14 ماهی که من مسئول ارکستر سمفونیک تهران بودم، یک‌بار هم به سراغ تمرین و ارکستری که مشاورش بودند، نیامدند. فقط مسئولین بنیاد رودکی می‌گفتند که این افراد،‌ هر ماه یک‌بار برای دریافت حقوق خود به طبقه پایین مراجعه می کنند.

باز گردیم به سمفونی زرتشت. این پوئم سمفونیک به چه زبانی اجرا می شود؟

زبان فارسی. 

آیا  متن این اثر تماما از سخنان حضرت زرتشت برداشت شده است؟

بله. تماما از اصل آن سخنان برداشته شده فقط یک قسمت به نام جشن نوروز باستان وجود دارد که آقای فرید ناصری شعر آن را سروده‌اند.

آیا خواننده مرد را انتخاب کرده اید؟
 
برای این کار ما فراخوان داده ایم و اکنون چندین خواننده ایرانی و بین المللی در حال آماده کردن اثر هستند که قطعا طی آزمون دو تن از آن ها (یکی به عنوان سولیست و دیگری به عنوان جانشین) انتخاب خواهند شد.

زرتشت در حقیقت آلبوم شماره چهار مادرم ایران خواهد بود. درست است؟
 
بله. کاملا درست است. این آلبوم 3 و 4 در حقیقت مدیون موفقیت جهانی آلبوم های اول و دوم با صدای زیبای آقای معتمدی و با همت بار بد بیات  هستند.

آلبوم سوم چه زمانی منتشر خواهد شد؟
 
آلبوم سوم که در آن«نوحه خوان» برای ساکسوفون باریتون و ارکستر سمفونیک تنظیم شده است و نیز قطعه ی «مرشد» که برای خواننده ایرانی (رضا فکری) و ساکسوفون تنور و آنسامبل سازهای کوبه ای نوشته شده ، سه ماه دیگر به بازار بین المللی عرضه خواهد شد.

آیا این اثر شما با قطعه مشهور چنین گفت زرتشت اثر ریشارد اشتراوس شباهت و یا مغایرتی ندارد؟
 
خیر، از هیچ نظر. ملیون ها نفر در دور دنیا به غلط تصور کرده اند که کتاب چنین گفت زرتشت فردریک نیچه و قطعه ریشارد اشتراوس ارتباطی واقعی با زرتشت حقیقی پارسی دارند. نمی دانند که این ارتباط به هیچ وجه وجود ندارد و زرتشت نیچه فقط شباهت اسمی با  زرتشت پارسی دارد.

پس به این ترتیب این اولین سمفونی ساخته شده روی گفتار حضرت زرتشت خواهد بود.
بله ، بنده هم همین طور فکر می کنم و تابه‌حال نشنیده‌ام.