محمدرضا شفیعی کدکنی: از گون تا بوسه‌های باران
چکامه (5): پیوند شعر و موسیقی
plays 77100
موسیقی ما- «محمدرضا شفیعی کدکنی» شاعر، محقق، منتقد و پژوهشگر برجسته‌ی ادب فارسی و یکی از شـاخص‌ترین چـهره‌های ادبیات معاصر ایران به شمار می‌رود؛ به‌قـول اسـتاد «عبدالحسین زریـن‌کوب»، او توانسته به شعر جوهردار و شعر بی‌نقاب دست یابد؛ روانی و موسیقی نهفته در اشعارِ این شاعرِ برجسته سبب شده تا آثارش در طیفی وسیع و در سبک‌های مختلفِ موسیقی استفاده شود.
بسیاری از خوانندگان اشعارِ این شاعر بزرگ را خوانده‌اند؛ اما در این میان رابطه‌ی میانِ او و اسطوره‌ی همواره زنده‌ی موسیقی ایران (محمدرضا شجریان) اتفاقی شگرف است.
«شفیعی کدکنی» صدای استاد آواز را زنده کننده‌ی وطن نامیده و در یکی از سخن‌رانی‌های خویش با اشاره به اینکه حنجره‌ی «شجریان» معجزه میکند، به این نکته اشاره کرد که قدر شجریان دانسته نمی‌شود. او سپس به تاثیر ملودی قوی و اجرای استوار اشاره کرد که می‌تواند یک شعر ضعیف را جمع‌و‌جور کند و در این راستا تصنیف «میخانه» از استاد شجریان را مثال می‌زند: «من هر وقت این «دلبر عزیز، شوخ با تمیز، برخیز و بریز...» را می‌خوانم خنده‌ام می‌گیرد، مزخرف‌تر از این کلمات چیزی نمی‌تواند باشد؛ اما ملودی در این اثر به عنوان ضمیمه، کار خودش را میکند. حنجره شجریان معجزه میکند. ما قدر شجریان را نمی‌دانیم. در حالی‌که با اطمینان می‌توان گفت میراث موسیقایی شجریان، برابر میراث موسیقایی تمام خوانندگان ماست.»
او هم‌چنین شعری درباره‌ی خسروی آواز ایران سروده است: «بخوان که از صدای تو سپیده سر برآورد/ وطن، زِ نو، جوان شود دمی دگر برآورد/ به روی نقشه وطن، صدات چون کند سفر/ کویر سبز گردد و سر از خزر برآورد»
این علاقه از طرفِ خسروی آواز نیز وجود داشته و «محمدرضا شجریان» حدود 40 سال پیش در برنامه گل‌های تازه ۷۲، شعری از «شفیعی کدکنی» را در بیات ترک اجرا کرد. این قطعه با همراهی ویولن مرحوم استاد اسدالله ملک، تار استاد فرهنگ شریف و تنبک امیر ناصر افتتاح است. «آذر پژوهش» نیز دکلمه‌ای از این انجام داده است: « دارم سخنی با تو و گفتن نتوانم/ این درد نهان‌سوز، نهفتن نتوانم/ تو گرم سخن گفتن و از جام نگاهت / من مست چنانم که شنفتن نتوانم»
استاد آوازخوان در آلبوم «فریاد» نیز شعر «بوسه‌های باران» را از این شاعر بزرگ به اجرادرآورده است. او در آلبوم «ساز خاموش» با موسیقی حسین علیزاده نیز تصنیفِ ساز خاموش که بیشتر با «بزن آن زخمه» معروف است را نیز بر اساس شعری از «شفیعی» خوانده است.
«شهرام ناظری» نیز علاقه‌ای بسیار به «محمدرضا شفیعی کدکنی» داشته و از او به عنوان «فرزانه‌ی عرصه‌ی فرهنگ» یاد میکند. «ناظری» در بسیاری از آثار خود برای انتخاب اشعار و هم‌چنین نحوه‌ی صحیحِ قرائت از استاد «شفیعی کدکنی» مشورت می‌گیرد؛ برای مثال این شاعرِ بزرگ در آلبوم «عاشق کیست» به عنوان مشاور ادبی حضور داشته است و همین باعث شده تا خواننده، اشعار را به بهترین شکل ممکن و با درستی تمام به مخاطب خویش عرضه کند.
شوالیه‌ی آواز هم‌چنین بخش عمده‌‌ای از اشعارِ «سفر عُسرت» را بر اساسِ اشعار این شاعر بزرگ خوانده است. «سرود سرخ انا الحق» نیز یکی از قطعاتِ معروفی است که «ناظری» بر اساس اشعاری از «شفیعی کدکنی» خوانده است: «در آیینه، دوباره نمایان شد/ با ابر گیسوانش در باد/ باز آن سرود سرخ اناالحق/ ورد زبان اوست.»
هوشنگ کامکار، «کوچ بنفشه‌ها» را با آواز «حمیدرضا نوربخش» بر اساس شعرهایی از استاد «محمدرضا شفیعی کدکنی» آهنگسازی کرده است. شاعری که «هوشنگ کامکار» می‌گوید سال‌های جوانی‌اش را با او و شعر‌هایش گذرانده است و البته استاد ادبیات نیز از اتفاقی که در این میان رخ داده، خرسند به نظر می‌رسد و با اعتماد کامل به او گفته است: «به حضرت عالی اختیار تام می‌دهم که هرگونه استفاده از این شعر‌ها حق مسلم سرکار عالی است.»
کامکار تعریف کرده است: «در آن ایام در جمع دوستان در خانه کوچک سه‌راه جمهوری امروز به خودم می‌بالیدم که اشعاری از کتاب «در کوچه باغ‌های نیشابور» را که تازه منتشر شده بود با صدای بلند و غرورآمیز برایشان می‌خواندم. احساس عجیبی داشتم و خودم را جزو روشنفکران آن زمان می‌پنداشتم؛ زیرا این اشعار بیانگر واقعی حالات و اندیشه‌هایمان بود.»
«سالار عقیلی» قطعات بسیار بر اساسِ اشعارِ «شفیعی کدکنی» دارد؛ برای مثال «زمزمه‌ها» برگرفته از اشعارِ این استاد بزرگ است که آهنگ‌سازی‌اش را «حمید متبسم» انجام داده است. در توضیح این آلبوم آمده است: «اگر شاعر، شاعر باشد و شعر چنان که باید، آهنگین و خیال انگیز، آن وقت است که موسیقی در برابر شعر، سرِ تعظیم فرود می آورد و شاعر، آهنگساز و خواننده را «به هر ساز که خواهد»، می نوازد و حتی نام آلبوم، وامدار شعر می شود.»
«همایون شجریان» نیز چند قطعه‌ی خود را بر اساسِ شعرِ این شاعر بزرگ خوانده است که «در حصار شب» از آلبوم «نه فرشته‌ام، نه شیطان» با آهنگسازی «تهمورس پورناظری» یکی از نمونه‌های آن است، قطعه‌ای که چون دیگر قطعات این آلبوم «هیت» شد. این خواننده هم‌چنین در آلبوم «چه آتش‌ها» با آهنگسازی «علی قمصری» نیز قطعه‌ی «زورق شکسته» را با شعری از «شفیعی کدکنی» اجرا کرده است. در آلبوم «آب، نان، آواز» نیز قطعه‌ای را به همین نام از «شفیعی» اجرا شد که در آن، آهنگساز برخی از قسمت‌های کلام را (با کسب اجازه از شاعر) تغییر داده بود تا موسیقی بهتر روی آن سوار شود.
«علیرضا قربانی» در آلبوم «سوگواران خموش»، در قطعه‌ای به همین نام از شعر «شفیعی کدکنی» بهره برده است.
«محمد معتمدی» چندین قطعه بر اساس اشعارِ «شفیعی کدکنی» اجرا کرده است که از جمله‌ی آن می‌توان به قطعه‌ی «تسبیح» در آلبوم «عبور» به آهنگسازی «علی قمصری» اشاره کرد. این اتفاق در آلبوم «بدرود با درود» نیز تکرار شد.
با باز شدن فضای موسیقی پاپ در دهه‌ی 70، «فرهاد مهراد» دو ترانه‌ی «کهن بوم و بر» با شعری از مهدی اخوان ثالث و «کوچ بنفشه‌ها» از محمد رضا شفیعی کدکنی را منتشر کرد. «علیرضا عصار» نیز از دیگر خوانندگان پاپ است که «گون» را بر اساس شعری از شفیعی خوانده است. او در مستند «ساکن صحرای سکوت» نیز قطعاتی از این شاعر را به یادِ «خسرو شکیبایی» خواند.
«حبیب محبیان» نیز «نفسم گرفت از این شهر» را در سالِ 75 بر اساس شعری از «کدکنی» خواند. این شعر را خوانندگان دیگری نیز اجرا کرده‌اند؛ اما با صدای حبیب است که ماندگار شده.
«خشایار اعتمادی» از جمله خوانندگانی است که فعالیت‌های‌ش را با باز شدنِ فضای موسیقی پاپ در دهه‌ی 70 آغاز کرد. او در آلبوم «دلشوره» قطعه‌ی «بخوان به نام گل سرخ» را با نام «دیباچه» از شفیعی کدکنی خواند.
اما اشعار او برای فعالان موسیقی تلفیقی نیز جذاب بوده است. «آرمان گرشاسبی» که با گروه «چارتار» فعالیت خود در عرصه‌ی موسیقی را شروع کرد، تک قطعه‌ی «مستم از...» را بر اساس شعری از این شاعر خواند. در این قطعه آرمان گرشاسبی آهنگساز و خواننده، بامداد افشار و آرمان گرشاسبی به عنوان تنظیم کننده حضور دارند.
«میلاد درخشانی» در آلبوم «اشارات نظر»، قطعه‌ی «تو مرو» را بر اساس شعری از «شفیعی کدکنی» خوانده است. او بعدتر همراه با «هاله سیفی‌زاده» قطعه‌ی «فریاد» را اجرا کردند. خودش درباره‌ی استفاده از شعر در «اشارات نظر» می‌گوید: «این شعر‌ها چیزی نیست که فهم آن سخت باشد؛ ولی بحث تلفیق و کار روی خود موسیقی چیزی است که در خلال آهنگسازی رخ می‌دهد.»
بسیاری از خوانندگان اشعارِ این شاعر بزرگ را خوانده‌اند؛ اما در این میان رابطه‌ی میانِ او و اسطوره‌ی همواره زنده‌ی موسیقی ایران (محمدرضا شجریان) اتفاقی شگرف است.
«شفیعی کدکنی» صدای استاد آواز را زنده کننده‌ی وطن نامیده و در یکی از سخن‌رانی‌های خویش با اشاره به اینکه حنجره‌ی «شجریان» معجزه میکند، به این نکته اشاره کرد که قدر شجریان دانسته نمی‌شود. او سپس به تاثیر ملودی قوی و اجرای استوار اشاره کرد که می‌تواند یک شعر ضعیف را جمع‌و‌جور کند و در این راستا تصنیف «میخانه» از استاد شجریان را مثال می‌زند: «من هر وقت این «دلبر عزیز، شوخ با تمیز، برخیز و بریز...» را می‌خوانم خنده‌ام می‌گیرد، مزخرف‌تر از این کلمات چیزی نمی‌تواند باشد؛ اما ملودی در این اثر به عنوان ضمیمه، کار خودش را میکند. حنجره شجریان معجزه میکند. ما قدر شجریان را نمی‌دانیم. در حالی‌که با اطمینان می‌توان گفت میراث موسیقایی شجریان، برابر میراث موسیقایی تمام خوانندگان ماست.»
او هم‌چنین شعری درباره‌ی خسروی آواز ایران سروده است: «بخوان که از صدای تو سپیده سر برآورد/ وطن، زِ نو، جوان شود دمی دگر برآورد/ به روی نقشه وطن، صدات چون کند سفر/ کویر سبز گردد و سر از خزر برآورد»
این علاقه از طرفِ خسروی آواز نیز وجود داشته و «محمدرضا شجریان» حدود 40 سال پیش در برنامه گل‌های تازه ۷۲، شعری از «شفیعی کدکنی» را در بیات ترک اجرا کرد. این قطعه با همراهی ویولن مرحوم استاد اسدالله ملک، تار استاد فرهنگ شریف و تنبک امیر ناصر افتتاح است. «آذر پژوهش» نیز دکلمه‌ای از این انجام داده است: « دارم سخنی با تو و گفتن نتوانم/ این درد نهان‌سوز، نهفتن نتوانم/ تو گرم سخن گفتن و از جام نگاهت / من مست چنانم که شنفتن نتوانم»
استاد آوازخوان در آلبوم «فریاد» نیز شعر «بوسه‌های باران» را از این شاعر بزرگ به اجرادرآورده است. او در آلبوم «ساز خاموش» با موسیقی حسین علیزاده نیز تصنیفِ ساز خاموش که بیشتر با «بزن آن زخمه» معروف است را نیز بر اساس شعری از «شفیعی» خوانده است.
«شهرام ناظری» نیز علاقه‌ای بسیار به «محمدرضا شفیعی کدکنی» داشته و از او به عنوان «فرزانه‌ی عرصه‌ی فرهنگ» یاد میکند. «ناظری» در بسیاری از آثار خود برای انتخاب اشعار و هم‌چنین نحوه‌ی صحیحِ قرائت از استاد «شفیعی کدکنی» مشورت می‌گیرد؛ برای مثال این شاعرِ بزرگ در آلبوم «عاشق کیست» به عنوان مشاور ادبی حضور داشته است و همین باعث شده تا خواننده، اشعار را به بهترین شکل ممکن و با درستی تمام به مخاطب خویش عرضه کند.
شوالیه‌ی آواز هم‌چنین بخش عمده‌‌ای از اشعارِ «سفر عُسرت» را بر اساسِ اشعار این شاعر بزرگ خوانده است. «سرود سرخ انا الحق» نیز یکی از قطعاتِ معروفی است که «ناظری» بر اساس اشعاری از «شفیعی کدکنی» خوانده است: «در آیینه، دوباره نمایان شد/ با ابر گیسوانش در باد/ باز آن سرود سرخ اناالحق/ ورد زبان اوست.»
هوشنگ کامکار، «کوچ بنفشه‌ها» را با آواز «حمیدرضا نوربخش» بر اساس شعرهایی از استاد «محمدرضا شفیعی کدکنی» آهنگسازی کرده است. شاعری که «هوشنگ کامکار» می‌گوید سال‌های جوانی‌اش را با او و شعر‌هایش گذرانده است و البته استاد ادبیات نیز از اتفاقی که در این میان رخ داده، خرسند به نظر می‌رسد و با اعتماد کامل به او گفته است: «به حضرت عالی اختیار تام می‌دهم که هرگونه استفاده از این شعر‌ها حق مسلم سرکار عالی است.»
کامکار تعریف کرده است: «در آن ایام در جمع دوستان در خانه کوچک سه‌راه جمهوری امروز به خودم می‌بالیدم که اشعاری از کتاب «در کوچه باغ‌های نیشابور» را که تازه منتشر شده بود با صدای بلند و غرورآمیز برایشان می‌خواندم. احساس عجیبی داشتم و خودم را جزو روشنفکران آن زمان می‌پنداشتم؛ زیرا این اشعار بیانگر واقعی حالات و اندیشه‌هایمان بود.»
«سالار عقیلی» قطعات بسیار بر اساسِ اشعارِ «شفیعی کدکنی» دارد؛ برای مثال «زمزمه‌ها» برگرفته از اشعارِ این استاد بزرگ است که آهنگ‌سازی‌اش را «حمید متبسم» انجام داده است. در توضیح این آلبوم آمده است: «اگر شاعر، شاعر باشد و شعر چنان که باید، آهنگین و خیال انگیز، آن وقت است که موسیقی در برابر شعر، سرِ تعظیم فرود می آورد و شاعر، آهنگساز و خواننده را «به هر ساز که خواهد»، می نوازد و حتی نام آلبوم، وامدار شعر می شود.»
«همایون شجریان» نیز چند قطعه‌ی خود را بر اساسِ شعرِ این شاعر بزرگ خوانده است که «در حصار شب» از آلبوم «نه فرشته‌ام، نه شیطان» با آهنگسازی «تهمورس پورناظری» یکی از نمونه‌های آن است، قطعه‌ای که چون دیگر قطعات این آلبوم «هیت» شد. این خواننده هم‌چنین در آلبوم «چه آتش‌ها» با آهنگسازی «علی قمصری» نیز قطعه‌ی «زورق شکسته» را با شعری از «شفیعی کدکنی» اجرا کرده است. در آلبوم «آب، نان، آواز» نیز قطعه‌ای را به همین نام از «شفیعی» اجرا شد که در آن، آهنگساز برخی از قسمت‌های کلام را (با کسب اجازه از شاعر) تغییر داده بود تا موسیقی بهتر روی آن سوار شود.
«علیرضا قربانی» در آلبوم «سوگواران خموش»، در قطعه‌ای به همین نام از شعر «شفیعی کدکنی» بهره برده است.
«محمد معتمدی» چندین قطعه بر اساس اشعارِ «شفیعی کدکنی» اجرا کرده است که از جمله‌ی آن می‌توان به قطعه‌ی «تسبیح» در آلبوم «عبور» به آهنگسازی «علی قمصری» اشاره کرد. این اتفاق در آلبوم «بدرود با درود» نیز تکرار شد.
با باز شدن فضای موسیقی پاپ در دهه‌ی 70، «فرهاد مهراد» دو ترانه‌ی «کهن بوم و بر» با شعری از مهدی اخوان ثالث و «کوچ بنفشه‌ها» از محمد رضا شفیعی کدکنی را منتشر کرد. «علیرضا عصار» نیز از دیگر خوانندگان پاپ است که «گون» را بر اساس شعری از شفیعی خوانده است. او در مستند «ساکن صحرای سکوت» نیز قطعاتی از این شاعر را به یادِ «خسرو شکیبایی» خواند.
«حبیب محبیان» نیز «نفسم گرفت از این شهر» را در سالِ 75 بر اساس شعری از «کدکنی» خواند. این شعر را خوانندگان دیگری نیز اجرا کرده‌اند؛ اما با صدای حبیب است که ماندگار شده.
«خشایار اعتمادی» از جمله خوانندگانی است که فعالیت‌های‌ش را با باز شدنِ فضای موسیقی پاپ در دهه‌ی 70 آغاز کرد. او در آلبوم «دلشوره» قطعه‌ی «بخوان به نام گل سرخ» را با نام «دیباچه» از شفیعی کدکنی خواند.
اما اشعار او برای فعالان موسیقی تلفیقی نیز جذاب بوده است. «آرمان گرشاسبی» که با گروه «چارتار» فعالیت خود در عرصه‌ی موسیقی را شروع کرد، تک قطعه‌ی «مستم از...» را بر اساس شعری از این شاعر خواند. در این قطعه آرمان گرشاسبی آهنگساز و خواننده، بامداد افشار و آرمان گرشاسبی به عنوان تنظیم کننده حضور دارند.
«میلاد درخشانی» در آلبوم «اشارات نظر»، قطعه‌ی «تو مرو» را بر اساس شعری از «شفیعی کدکنی» خوانده است. او بعدتر همراه با «هاله سیفی‌زاده» قطعه‌ی «فریاد» را اجرا کردند. خودش درباره‌ی استفاده از شعر در «اشارات نظر» می‌گوید: «این شعر‌ها چیزی نیست که فهم آن سخت باشد؛ ولی بحث تلفیق و کار روی خود موسیقی چیزی است که در خلال آهنگسازی رخ می‌دهد.»
-
سایت موسیقی ما , آوش مدیا -
سایت موسیقی ما , آوش مدیا -
سایت موسیقی ما , آوش مدیا -
شهرام ناظری , سایت موسیقی ما -
عالیم قاسم اف , سایت موسیقی ما -
پدرام امینی ابیانه , سایت موسیقی ما -
سالار عقیلی , ابوالفضل صادقی نژاد , سایت موسیقی ما -
سازنگار , سامان احتشامی , سایت موسیقی ما -
فردین خلعتبری , سایت موسیقی ما -
حیدو هدایتی , سایت موسیقی ما -
فرهاد فخرالدینی , سایت موسیقی ما -
شهرام ناظری , سایت موسیقی ما -
پژمان طاهری , سایت موسیقی ما -
همایون شجریان , فردین خلعتبری , سایت موسیقی ما -
مجید رضوی , سایت موسیقی ما -
رضا موسوی , سایت موسیقی ما -
سازنگار , پویا نیکپور , سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما , علیرضا پور استاد -
سایت موسیقی ما , مهدی بوستانی -
گروه چارتار , سایت موسیقی ما -
سالار عقیلی , سایت موسیقی ما -
سازنگار , آزاده امیری , سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما , فردین خلعتبری , علی اکبر قربانی , مانی جعفرزاده -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
فرهاد فخرالدینی , علی اکبر قربانی , سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما , ماکان بند -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما -
علیرضا میرآقا , سایت موسیقی ما , سازنگار -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما , اکسیر نوین , محمدرضا خانزاده -
سایت موسیقی ما , سهراب پورناظری , علی قمصری -
سایت موسیقی ما , اکسیر نوین , محمدرضا خانزاده -
سایت موسیقی ما , محمد بحرانی -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما , منوچهر صهبایی -
سایت موسیقی ما -
سایت موسیقی ما , آیدین الفت -
سایت موسیقی ما
افزودن یک دیدگاه جدید