• مهدی رفعتی | کار‌شناس ارشد و مدرس موسیقی

موسیقی ما - ر خلق آثار هنری، علی الخصوص موسیقی یکی از نکات بسیار مهمی که باید در نظر گرفته شود، این است که اثر با کاراکتر آرتیست‌های آن به ویژه در آثار با کلام در مورد خواننده ربط داشته باشد. البته این مساله در مورد آثاری است که قرار است تاثیرگذار باشند و چه بسا ماندگار! برای مثال، اعضای گروه بیتلز در زمان فعالیت خود از نظر نوع لباس و چهره نیز طراحی منحصر به خود را با توجه به موسیقی اشان داشتند. یا امروزه دیده می‌شود که این مساله در مورد گروه‌های موسیقی سنتی، مقامی و... لحاظ می‌شود.

تا کنون دیده نشده که مثلا استاد دوتار در جایی با فراگ و پاپیون ظاهر شده باشد. یا برعکس آن در هیچ رسیتال پیانویی دیده نشده که یک پیاتیست با لباس مثلا کردی، پشت ساز نشسته باشد.

مسایلی که ذکر شد کاملا بی‌واسطه و غیر مستقیم تاثیرگذارند چرا که این‌ها به گونه‌ای وی‌ترین یک اثر هنری هستند.

رعایت این مسایل تاثیرات بسیار ویژه دارد که، به گونه‌ای نامریی تاثیر می‌گذارند. در مورد آلبوم ایرج می‌توان گفت ایرج خواننده‌ای است که در تاریخ موسیقی سنتی ایران، وزنه و مهره قابل توجهی به شمار می‌آید. چرا که هنوز آوازهای وی در موسیقی کلاسیک ایران مورد تحسین اساتید معاصر و همچنین مورد تحقیق خوانندگان موسیقی سنتی نسل حاضر و هنرجویان آواز می‌باشد.

تولید یک اثر جدید برای چنین هنرمند و خواننده‌ای ریز بینی و تخصص ویژه‌ای را از سوی آهنگساز و تنظیم کننده نیاز دارد. و این دقیقا نکته‌ای است که دراین آلبوم به هیچ وجه رعایت نشده است.

از حیث آهنگسازی ملودی‌ها به اصطلاح از جنس ایرج‌اند و با حال وهوای گذشته او و نوع آثاری که در گذشته تولید کرده همخوانی دارد. درست است که هم وزن نیست و دلیل آن هم مربوط به نوع ترانه‌های سروده شده برای این آلبوم است. اما در زمینه تنظیم هیچ تفکری دنبال کار نبوده و کاملا فرمولی و آن هم از نوع ضعیف آن صورت گرفته است. یعنی با وجود استفاده از ارکس‌تر زهی و سازهای زنده در این آلبوم درتمام کار‌ها زیر صدای خواننده کاملا خالی بوده و به کیفیت کار لطمه وارد شده است. و این به هیچ وجه نظر شخصی و سلیقه نیست که زیر صدای خواننده خالی باشد و ملودی در مقابل ملودی خواننده را که اصطلاحا به آن کنترملودی می‌گویند، نادیده گرفته شود.

پرداختن به این مساله به نوعی یک بحث تخصصی می‌طلبد و شاید از حوصله این نقد خارج باشد.

مثالی که در این مورد می‌توان زد این است که فرض کنیم یک ارکستر چندین نفره را دعوت کردیم و آن‌ها به جای همراهی با سولیست در ۹۰ در صد کار سکوت کرده‌اند. یا برای آن‌ها در ۹۰ درصد کار سکوت نوشته شده و توجیه آن هم این بوده که خواسته‌اند کار خلوت باشد. اگر قرار است کار خلوت باشد پس چه نیازی به نوازنده است؟
 
این موضوع چه خوشایند و چه ناخوشایند به دانش آهنگساز و تنظیم کننده باز می‌گردد. یعنی در زمانی که تمامی امکانات را برای ساختن یک بنای باشکوه داشته باشیم، منطقی نیست که با این امکانات به ساخت یک آلونک اقدام کنیم.

در قطعه اول گذشته از تنظیم، تلفیق نادرست کلمه دل با موسیقی به صورت مشدد بیان شده است و در قطعه ۳ نیز مضمون شعر پیش پا افتاده‌تر از آن است که خواننده با سابقه‌ای مثل ایرج بخواهد آن را اجرا کند.

هرچند در ارتباط با این خواننده کارهایی را که در فیلم‌های به اصطلاح فارسی اجرا رکده است، به گونه‌ای کم ارزش و سخیف بوده است اما این خواننده آن‌ها را با کاراک‌تر هنریخود اجرا نمی‌کرده است و به جای شخصیت‌ هایی در فیلم به اجرای آن قطعات اقدام می‌کرده است. بنابراین چه بسا در زمانی که به جای شخصیت‌ هایی مثل علی بی‌غم در گنج قارون و.... ایرج خوانندگی کرده در آن‌ها ایرج مطرح نبوده است بلکه آن کار‌ها منتسب به شخصیت‌های ذکر شده بوده‌اند.

نکته دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد استفاده زیاد از افکت‌های به اصطلاح تلفنی برای صدای خواننده است.
در قطعات ۴ و بعضی قطعات دیگر، چنین چیزی توسط تنظیم کننده اتفاق افتاده است که این افکت، افکتی جالب در زمان خود بوده اما برای چه نوع کاری و چه خواننده‌ای و باچه مضمونی؟ آیا شخصیت هنری ایرج با فرضا حسین تهی، ساسی مانکن و.... امثالهم یکی است؟ و آیا نمی‌شد به جای استفاده از این افکت، تدبیر دیگری اندیشید؟
در قطعه شماره ۵ از نظر تلفیق بسیار ضعیف عمل شده است.

در یک نگاه اجمالی، تولید کنندگان این آلبوم فقط خواسته‌اند یک آلبوم تولید کنند و دیگر هیچ و از صدای خواننده‌ای که مردم با آن خاطره دارند استفاده کنند.

کیفیت اجرای ایرج با سوابقی که در تاریخ موسیقی داشته و همچنین نوع خواندن تکنیکی و دقیق وی در این آلبوم آن را می‌طلبید

همچنین صحیح خواندن خواننده در این سن و سال، به جای ان که کار‌ها به گونه‌ای فاخر‌تر از کارهای گذشته به دوستداران ارائه شود، و‌‌ همان طور که گفته شد، فقط برای خالی نبودن عریضه دور هم جمع شده و کاری را تولید کرده‌اند.