موسیقی ما- سخنرانی محمدرضا شجریان درباره نقش پوست در ساز که در جشن موسیقی انجام شد واکنشهای بعضا توام با انتقاد برخی از سازسازها را در پی داشت. استاد در این گزارش، ضمن توضیح بیشتر درباره نقش اجزا مختلف ساز، ویژگیهای یک سازساز خوب را نیز مطرح کرده است.

محمدرضا شجریان در پاسخ به این شبهه که از قول ایشان مطرح شده است که کاسه تار مهم نیست و یک ساز خوب یعنی یک پوست خوب ، گفت : من نگفتم کاسه مهم نیست. من در آن جلسه گفتم آنها که فکر می کنند همه چیز در کاسه ساز خلاصه می شود این گونه نیست. کاسه مثل یک آمپلی فایر است.در واقع سیمهای یک ساز تارهای صوتی هستند و بعد پوست و... . در سنتور هم به جای پوست صفحه است که بسیار اهمیت دارد.
وی در ادامه گفت : من از سال 1340تا کنون دارم تحقیق می کنم هیچ کس به انداره من در زمینه ساخت سنتور دقیق نشده است حتی به استاد قنبری مهر که مدتها پیشش ساز سازی کار کرده ام نکاتی را می گفتم که ایشان تعجب می کرد و می گفت شما در این باره خیلی اطلاعات دارید.

فقط خواننده نیستم

استاد شجریان افزود: در طول این چهل پنجاه سالی که در کار موسیقی هستم فقط خواننده نبودم. همواره سازهای مختلف را با دقت نگاه و نکات مثبت، منفی و مشکلات آنها را مرور کرده ام. سالها است هر جای دنیا که می روم دو جا را حتما سر می زنم یکی گل فروشیها و یکی هم ساز فروشیها....سازهای مختلف را از نزدیک می بینم و صدایش را در می آورم و ویژگیهایش را پیدا می کنم.
این خواننده برجسته ادامه داد: من ارتباط صدا را با سیم با پوست و با چوب می دانم چیست و حجم صدا را می شناسم. ممکن است بعضی ها بگویند فلانی بهتر است برود خوانندگی اش را بکند، خیر من فقط خواننده نبودم. من روی ساز کار کردم. هر سازی را دست نوازندگان می بینم در باره اش صحبت می کنم و بعد در خلوت خودم در باره اش فکر می کنم. همین جمعه گذشته من از صبح تا نیمه شب در حال طراحی ساز جدیدی بودم تا گرفتاری و مشکلات سازهای فعلی را نداشته باشد.

نقش مهم پوست و صفحه ساز

شحریان با تاکید دوباره بر اهمیت نسبی همه اجزا ساز گفت : طور دیگری شرح بدهم. فرض کنید که نمره یک ساز خوب 100 است. من می گویم این نمره صد که همه اش کاسه نیست، همه اش پوست نیست و همه اش هم سیم نیست. هر کدام نقشی دارند اما نقش پوست و صفحه ساز بسیار مهمتر از آن چیزی است که انگاشته می شود. چرا بعضی وقتها تار یحیی که بهترین تار شناخته شده است آن صدای مناسب را ندارد و به اصطلاح جواب نمی دهد؟ در خوبی و بی نقصی کاسه تار یحیی که دیگر حرفی نیست. اما وقتی پوست آن را عوض می کنیم همان تار با همان کاسه صدای دلخواه ما را تولید می کند. پس همانطور که گفتم این کاسه در حد یک دستگاه تقویت کننده صدا و رنگ دهنده است و البته که آنهم مهم است و باید نقش رزنانس صدا را خوب ایفا کند اما بسیاری از همین سازسازها فکر می کنند که ساز همه اش کاسه است و من می خواستم این توجه را به این دسته بدهم که نقش مهم پوست و صفحه ساز را نباید فراموش کنند.

نزدیک به پنجاه سال است که ساز می سازم

استاد شجریان در پاسخ به انتقاد برخی از سازسازها که گفته اند ایشان خواننده است و نباید در کار سازسازی نظر بدهد گفت : به این آقایان بگویید اگر شما حالا دارید ساز می سازید من نزدیک به پنجاه سال است که ساز می سازم .البته من تحقیق می کنم. من ساز فروش نیستم، من به دنبال صدا هستم و صدای بهتر ساز یعنی صدا نه شکل. یک سازساز خبره در وهله اول باید به صدا اهمیت بدهد. بعضی از سازسازها می گویند حالا ساز را به این فرم می سازیم ببینیم صدایش چه می شود. من می گویم خیر نباید این کار را کرد. اول ما باید ببینیم چه صدایی می خواهیم؟ صدای باس می خواهیم، سوپرانو می خواهیم، رنگ خاصی مد نظرمان استو ... . اول باید هدف مشخص شود و بعد بر اساس آن ساز را طراحی بکنیم.



اکثر سازسازها فقط نجارهای خوبی هستند

رئیس شورای عالی خانه موسیقی گفت : قطعا ساز سازی که می خواهد برای رسیدن به صدای مورد نیاز ابتدا طراحی کند و دست به ساخت ساز بزند باید ارتباط اجزا ساز را با یکدیگر بداند. فیزیک صوت را بشناسد، با نقش و کارکرد اجزای ساز آشنا باشد و.... اما متاسفانه اکثراین سازسازها فقط نجارهای خوبی هستند چرا که شناخت صدا یک تخصص است وسازنده باید تشخیص داشته باشد که چه نوع صدایی را می خواهد والبته راهش را هم بداند. از سوی دیگر یک ساز ساز خوب باید در حوزه موسیقی کار کرده باشد، نوازندگی بداند، استودیو رفته و حتی کنسرت داده باشد تا مشکلات نوازنده را بشناسد و گرنه فقط ساختن ساز بدون درک این مسائل می شود نجاری که فقط ظریف کاری می کند.

« ساغر» و «باربد»سازهای جدید شجریان

شجریان در پایان در پاسخ به این پرسش که بعد از سازهای صراحی و بمساز چه سازهایی را ساخته است گفت : دو ساز جدید ساخته ام. یکی به نام «ساغر» که کاسه اش یک تیکه و از کاسه تار بزرگتر است و برای صدای بم با رنگ آمیزی خاصی طراحی شده و دیگری سازی شبیه به گلابی و به نام «باربد» است.