جلوه گل
داریوش طلائی: تار
علیرضا قربانی: آواز
جمشید شمیرانی: تمبک
ناشر: موسسه فرهنگی هنری آوای باربد/۱۳۸۹

****

موسیقی ما - بهراد توکلی: آلبوم جلوه گل که در اواخر سال گذشته روانه بازار شد در ۲ لوح فشرده شامل دو اجرا از هنرمندان داریوش طلائی (تار) علیرضا قربانی (آواز) و جمشید شمیرانی (تمبک) در دستگاه همایون و آواز ابوعطا است که به سال ۱۳۸۳ در پاریس ضبط شده است.

شاکله کلی اثر مبتنی بر ساز و آواز بوده و سه تصنیف جلوهٔ گل (در همایون از عبدالحسین شهنازی)، نسیم سحر (در ابوعطا از علی اکبرخان شهنازی) و بهار دلکش (در ابوعطا از درویش خان) را نیز شامل می‌شود از ابتدای دوران رادیو در اوائل دهه بیست شمسی موسیقی ایرانی رفته رفته از شیوه اجراهای بلند ساز و آواز با یک نوازنده و خواننده دور شد و گروه نوازی و آوازهای نسبتا کوتاه‌تر که شامل گوشه‌های اصلی دستگاه یا آواز انتخابی می‌شد جای آن را گرفت اگر چه این شیوه همچنان در برنامه گلهای جاویدان رادیو به زیست خود ادامه داد اما زمان کوتاه برنماه‌های رادیوئی برای این شیوه اجرا همچنان دست مجریان را در اجرای گوشه‌های مهجور‌تر ردیف موسیقی دستگاهی بسته نگاه می‌داشت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شاید به دلیل فشارهای اعمال شده در حوزه موسیقی خصوصا از در اوائل دهه ۶۰ اجراهای موسیقی ایرانی به سمت اجرای تک ساز و آواز پیش رفت که می‌توان اجراهای مشترک استادان محمدرضا لطفی و محمدرضا شجریان از برجسته‌ترین نمونه‌های اجرائی این شیوه به شمار آورد. اما از آن زمان بدین سو کمتر شاهد اجراهائی به این فرم بوده‌ایم و درواقع می‌توان گفت موسیقی با اجراهای گروهی و حجم آواز کمتر به سمت مخاطب رفته و از سوی دیگر عدم توانائی خوانندگان و نوازندگان نسل‌های بعد نیز مزید بر این علت شده‌اند.

با توجه به آنچه ذکر شد اثر جلوه گل در چنین فضائی می‌تواند جدای از بررسی فنی، فی نفسه به دلیل شیوه مبتنی بر تک ساز و آواز داری اهمیت باشد. اما اثر به لحاظ فنی نیز دارای نقات قوت بسیاری است هوشمندی و درایت داریوش طلائی در ترکیب بندی کل اثر و نیز بکار گیری ضربی‌های کوتاه در میان آواز هم بافت منسجمی را ایجاد نموده و هم توانسته در حفظ ارتباط شنونده با اجرا نقش بسایر چشمگیری را ایفا نماید. زمان بندی متناسب در جواب آواز‌ها و تناسب میان جملات آوازی و سازی در کنار ویرتوزیته بالای طلائی از جمله نکات برجسته آلبوم جلوه گل است از سوی دیگر انتخاب مناسب شعر زمان بندی مناسب در آواز اجرای مطلوب تحریر‌ها، بیان شعر از جمله نکات مثبت اجرای اواز علیرضا قربانی است که او را نسبت به هم نسلان خویش در جایگاه متمایزی قرار می‌دهد.

البته نکاتی نیز در آواز قربانی قابل تامل است که در اینجا مختصری بدان می‌پردازیم: در رنج‌های مختلف صوتی، جنس صدا خصوصا در مخرج تحریر‌ها متفاوت است به عنوان نمونه در رنج میانی (نظیر شروع تحریر آواز در درآمد ابوعطا) میزان هوای خروجی از حنجره کمی از رنج‌های بالا و پائیین بیشتر است همین امر سبب شده تا کنترل فواصل در این رنج با دشواری صورت پذیرد. و دیگر آنکه ریتم آواز قربانی در این اثر (و نیز سایر اجراهای آواز او) به مانند دیگر خوانندگان این نسل به پیروی از ردیف بر اکسنت‌های معمول وزن شعر است و تحرک ریتم هم باز منطبق بر همین اوزان عروضی است این در حالی است که در اجرا‌های طولانی شکست ریتم معمول در آواز جزء عناصر مهم ایجاد تنوع در آواز است این موضوع در آواز متقدمین مانند استادان طاهرزاده و ظلی و بنان مشهود بوده و اوج آن در اجراهای آواز استاد یگانه، محمدرضا شجریان به قابل مشاهده است.

اثر جلوه گل بدون شک یکی از آثار قابل توجه ساز و اواز در سالهای اخیر است و امیدواریم در آینده نیز شاهد چنین اجراهائی از سایر خوانندگان نسل جدید باشیم.