موسیقی ما - شعر «زمستان» اثر مشهور «مهدی اخوان ثالث» چه در فضای شعر و شاعری و چه در موسیقی سنتی، شعر مهمی است. این شعر که در دهۀ چهل شمسی در واکنش به کودتای 28 مرداد و فضای سیاسی سرد پس از این واقعه سروده شده، در دهۀ هفتاد با آهنگسازی «محمدرضا درویشی» و «حسین علیزاده» و با خوانندگی «شهرام ناظری» و «محمدرضا شجریان»، دستمایۀ خلق آثاری در موسیقی سنتی قرار گرفته تا تلاشی برای نزدیک‌شدن ردیف موسیقی سنتی به شعر نیمایی باشد. حالا «حمید متبسم» پس از قریب به دو دهه، بر اساس همین شعر، آهنگسازی کرده و در کنسرتی به همین نام، در تالار وحدت، پذیرای اهل موسیقی است. آنچه می‌خوانید گزارشی از اولین شب اجرای این کنسرت توسط گروه مضراب، در روز جمعه 25 اردی‌بهشت ماه است؛ با این توضیح که این کنسرت، امشب، 26 اردی‌بهشت ماه هم در تالار وحدت اجرا خواهد شد.

 گرمای شب بهاری تهران، خاطرۀ هر چه زمستان و سرماست را از ذهن آدم دور می‌کند.  اما اینجا، در تالار وحدت، کنسرتی در ستایش زمستان برپاست! زمستانی نه از آن دست که ذهن و خاطرۀ مخاطب امروزین موسیقی سنتی، بتواند آن را به خاطر بیاورد. کنسرت گروه مضراب در اینجا برپاست، تا یادآور شعر پرشکوه اخوان ثالث باشد و تلاش دیگری را برای پیوند شعر معاصر با ردیف موسیقی سنتی به ثبت برساند.

  وقتی در کمال تعجب، مخاطبان تقریباً به‌موقع در صندلی‌های خود جایگیر می‌شوند و سالن تاریک می‌شود، تنها دو صندلی بر سن تالار وحدت دیده می‌شود. «حمید متبسم» با سه‌تاری در دست به همراه «شهروز شعاعی» نوازندۀ سازهای کوبه‌ای گروه مضراب، با تشویق حضار به سن می‌آیند تا آغازگر بخش اول کنسرت زمستان یعنی بخش «موسیقی سازی» آن باشند. تک‌نوازی سه‌تار متبسم با مضرابی پرطنین، آغاز می‌شود تا در ادامه به ضربه‌های ملایم شعاعی بپیوندد و همنوازی آغاز شود. موسیقی‌ای که در این بخش اجرا می‌شود، اگرچه اندکی طولانی و کشدار به نظر می‌رسد، اما با پایانی که ضرباهنگ تندی دارد، کسالت را از مخاطب دور می‌کند. پرده فرو می‌افتد تا بخش همنوازی آغاز شود.
 

•   «نوای دریا» در مایۀ نوا

  همنوازی گروه مضراب با حمید متبسم، این بار در غیاب شعاعی بر روی سن، آهنگ «نوای دریا» را در مایۀ نوا اجرا می‌کند. این اثر که متبسم در سال 1373 به مناسبت زاده‌شدن دخترش دریا آن را ساخته است، با اوج و فرودهای متعددش که یادآور پیش‌روی و پس‌نشستن امواج دریاست، در حضور دو عود با نوازندگی «نوشین پاسدار » و «بهناز بهنام‌نیا» و کوزه‌نوازی «نغمه فرهمند»، بیش از پیش دریا را یادآور می‌شود. صدای مضراب عودها با کوزه در هم می‌آمیزد و نوایی شبیه موج‌‌های دریا می‌سازد. «سمیرا گلباز»، «میثم کربلایی» و «سپهر شهبازی» با سه‌تار و «آوا ایوبی» و «جلال امیرپورسعید» با تار، نوازندگان دیگری هستند که در این همنوازی حضور دارند.
 

•   سلامم را تو پاسخ گوی، در بگشا!

   با پایان بخش اول کنسرت، پس از اندکی استراحت، بخش دوم  یعنی «موسیقی آوازی» آغاز می‌شود تا با همخوانی «فریبا داودی» و «هادی فیض‌آبادی» شاهد اولین اجرای آلبوم زمستان، در ایران باشیم. پیش از آغاز کار، متبسم که در مقام سرپرست گروه و نوازندۀ اول سه‌تار بر سن حضور دارد، با صدایی که با توجه به معماری سالن، به گوش همه می‌رسد، به حضار توجه می‌دهد که این بخش، سکوت‌های متعددی دارد که ضرورت فهم آن هستند و از آنها می‌خواهد که تشویق‌های خود را به پس از پایان اجرا منتقل کنند تا در برقراری ارتباط با این بخش، با مشکلی مواجه نشوند!

به گزارش سایت موسیقی ما متبسم در بروشور کنسرت زمستان با اشاره به نخستین یادمان‌های شعر زمستان در دوران نوجوانی‌اش، می‌گوید: «در آن زمان به راز کلام اخوان پی نمی‌بردم ولی مانند زمستان دوستش داشتم. حال کلام اخوان دستمایۀ اثری است که به گوش شما می‌رسد. زمستانی نه از آن دست که من می‌شناختم. زمستانی که پیامش برگرفته از رنج مردمانی بود که بهار را منتظر بودند.»

  در این بخش، شاهد نواخته‌شدن پیش‌درآمد نیستیم و آهنگ تقریباً بدون معطلی، با کلام اخوان و صدای همخوانان درمی‌آمیزد. همخوانی «فریبا داودی» و «هادی فیض‌آبادی»، با اوج و فرودهایی گاه متضاد و گاه هماهنگ در زیر و بم‌ها، با صدای سازها عجین می‌شود. در جاهایی از بخش آغازین زمستان، «بم‌خوانی» فریبا داودی، با وسعت حیرت‌آور یک حنجرۀ زنانه، همچون تأکیدی بر فضای شعر زمستان عمل می‌کند. فریبا داودی متولد 1339، اصول موسیقی، فلسفه و بینش موسیقی، فن بیان و آواز ایرانی را نزد استادان بنام موسیقی فرا گرفته و مؤسس گروه موسیقی مهر و آموزشگاه موسیقی «آوای مهر» است . او به دور از تبلیغات و درگیری‌های مرسوم اهل موسیقی، بیشترین تلاش خود را صرف آموزش آواز سنتی به هنرجویان بسیاری کرده است که هادی فیض آبادی نیز یکی از آنهاست. حالا با رسیدن به جملۀ «سلامم را تو پاسخ گوی، در بگشا» از شعر زمستان، که در آن، صدای داودی به اوج می‌رسد، به اولین سکوتی می‌رسیم ‌که متبسم از آن خبر داده بود!
 

• سکوت‌های زمستان

  پس از سکوتی که می‌تواند به فرصتی برای «ها کردن» دست‌ها تبدیل شود، ‌موسیقی دوباره با جملۀ «منم من، میهمان هر شبت، لولی‌وش مغموم» آغاز می‌شود و همخوانی شعر نیمایی با موسیقی سنتی به اوج خود می‌رسد. در اینجا هم، پس از خوانده‌‌شدن جملاتی چند از شعر، دوباره فرودی با «سلامم را تو پاسخ گوی، در بگشا» شکل می‌گیرد و سکوتی دیگر آغاز می‌شود. سکوتی که این بار با صدای متبسم، داودی و فیض‌آبادی، یک همخوانی کوتاه را شکل می‌دهد که از هر نظر بی‌بدیل است.

  موسیقی در مایه‌های اصفهان، همایون، دشتی، چهارگاه و ماهور با کلام اخوان و صدای همخوانان اوج می گیرد و به فرود می‌رسد تا پس از سکوتی دیگر، دوباره به شعر پیوند بخورد و زمستان را برای مخاطب تداعی کند؛ زمستانی که هر کس تصویری از آن در ذهن دارد.
 

•   حسابت را کنار جام بگذارم!

  پس از سکوتی دیگر، دونوازی سه‌تار متبسم با «میثم کربلایی»، به همنوازی‌ای متصل می‌شود که صدای سازهای کوبه‌ای شوری را به آن تزریق می‌کند. و کلام حالا با «من امشب آمدستم وام بگذارم، حسابت را کنار جام بگذارم» آغاز می‌شود و نغمه‌های پرشوری را می‌سازد که به سکوت کوتاهی ختم می‌شود؛ سکوتی که دوباره شکسته می‌شود تا به بخش غم‌انگیزتر شعر پیوند بخورد: «و قندیل سپهر تنگ‌میدان، مرده یا زنده، به تابوت ستبر ظلمت نه‌توی مرگ‌اندود پنهان است.» اما نه اخوان و نه متبسم، مخاطب را در اندوه این خطوط باقی نمی‌گذارند، چون چراغ باده‌ای هست که باید افروخته شود: «حریفا! رو چراغ باده را بفروز، شب با روز یکسان است.» بعد سکوتی دیگر از راه می‌رسد و پس از یک همنوازی کوتاه، به جملۀ «سلامت را نمی‌خواهند پاسخ گفت» منتهی می‌شود. و سپس با بازگشتی به نوای ابتدایی بخش دوم کنسرت، کار گروه مضراب با تأکید جملات پایانی موسیقی و شعر بر «زمستان است»، بر روی سن به پایان می‌رسد.
 

•   زمستان است!

  بیرون، عطر پیچ امین‌الدوله با خنکای شب اردی‌بهشتی در هم می‌آمیزد. اما هوای ملایم بهاری، صدای ملودیکا و دف دو نوازندۀ تازه‌کاری که جلوی در تالار وحدت «خونۀ مادربزرگه» را می‌نوازند و بازماندۀ بوق‌های شادمانی طرفداران تیم پیروز شهرآورد پایتخت، موفق نمی‌شوند حال و هوای زمستان را از ذهن بزدایند. زمستان است.