نكوداشت پرویز مشكاتیان ـ آهنگ‌ساز و نوازنده‌ی سنتور ـ با اجرای قطعه‌ی «الا یا ایها الساقی» توسط همایون شجریان در تالار «چمران» دانشكده فنی دانشگاه تهران برگزار شد.

در مراسمی كه عصر روز گذشته ـ 18 آبان‌ماه ـ به همت انجمن اسلامی دانشكده فنی دانشگاه تهران برپا شده بود، محمدرضا درویشی در سخنانی یادآور شد: هم‌كلاس‌بودن با زنده‌یاد مشكاتیان در این دانشگاه و هم‌خانه‌بودن، رفیق‌بودن و هم‌دل بودن شاید باعث شود كه من بیش از دیگر دوستانش با برخی از فرازوفرودهای زندگی‌ او آشنا باشم.

این آهنگ‌ساز و پژوهش‌گر موسیقی ایرانی با بیان این‌كه پرویز مشكاتیان یك موسیقی‌دان بزرگ بود، تصریح كرد: ما روزگاری او را تنها گذاشتیم و امروز بعد از درگذشت‌اش این همه عشق و هیجان را نثارش می‌كنیم، درحالی‌كه این كار را باید در زمان حیات او انجام می‌دادیم.

درویشی با اشاره‌ به مسیر ویژه‌ای كه پرویز مشكاتیان سپری كرد، یادآور شد: این مسیر شباهتی به سلوك دیگر موسیقی‌دانان نداشت. تیر و مرداد 1353 او در نیشابور و من در شیراز كنكور دادیم و قبول شدیم و سال 1354  هم‌خانه بودیم و من شاهد ممارست او در سال‌های  53 تا 55 بودم.

این هنرمند ادامه داد: ممارست او و سیر و سلوك‌اش برای واردشدن به مقام اول ردیف‌ موسیقی ایران بود. به همین دلیل هم روزانه بیش از 10 تا 12 ساعت ساز می‌زد. او ساز فیزیكی نمی‌زد، بلكه ساز زدنش ادراكی و حسی بود و به همین دلیل در دوره‌ی دو سه ساله‌ای به تدریج نخستین جرقه‌های خلاقیت‌اش بیرون آمد و در همان سال‌ها به دعوت موسیقیدانانی كه در آن زمان كار می‌كردند، به مجموعه‌ی مركز حفظ و اشاعه موسیقی دعوت شد.

این پژوهش‌گر موسیقی در بخش دیگری از این برنامه توضیح داد: پرویز مشكاتیان در دوره‌ای سه‌ساله جدای از تجربیاتی كه در كودكی زیرنظر پدرش آموخته بود، به درك معنایی و هضم شیوه‌های تكنیكی ردیف پرداخت و به خاطر حافظه‌ی سرشار و نبوغ خاص‌اش از سال 56 به بعد درگیر ردیف موسیقی نبود، بلكه به ناقل ردیف موسیقی تبدیل شده بود و از همین زمان مرحله دوم زندگی هنری را آغاز كرد.

درویشی گفت: از این دوران به بعد خیلی زود به پختگی رسید. درحالی‌كه هنوز هستند هم‌دوره‌ای‌های ما كه بعد از گذشت 50، 60 سال سن كارایی ردیف موسیقی را نمی‌دانند. اما مشكاتیان در طول سه‌ چهار سال اول كارش به سرعت تمام این مبانی را فرا گرفت و بعد از این دوره فشرده شروع به كار خلاقه كرد.

به گفته درویشی در كنسرت‌های زنده‌یاد مشكاتیان تنها ردیف جوابگو نبود، بلكه او ردیفی می‌زد كه با آواز پاسخ داده شود و این‌ كارش مملو از خلاقیت بود و اگر آثار او نقشی انكارناپذیر در رپرتوار موسیقی دارد به خاطر هضم ردیف و كارایی آن است.

این آهنگ‌ساز در ادامه با اشاره به دلایل بزرگ‌بودن پرویز مشكاتیان در عرصه موسیقی گفت: پرویز موسیقیدان بزرگی شد و آثارش در دوره حیات‌اش و پس از آن بخشی از فرهنگ موسیقی ایران زمین و بخشی از سنت موسیقی ایران شده است. تصنیف‌هایش گاه بهتر از آثار عارف و شیدا است، زیرا كه او درگیر شعر و ادبیات بود و در جامعه موسیقی به ندرت می‌توان كسی را مانند او پیدا كرد كه اهل مطالعه و كتاب باشد.

او گفت: درك ادبیات كلاسیك و معاصر ایران بخش دیگری از ویژگی‌های اوست و شیطنتی كه در لابه‌لای مضراب‌های او نهفته است، از ادبیات به ذهنش رسوخ كرده بود كه خاص و استثنایی است.

او خاطرنشان كرد: مشكاتیان به دلیل تسلطی كه بر ادبیات داشت، شعرهای ویژه‌ای را برای آثارش انتخاب كرد و در لحظه قدرت تصمیم‌گیری برای انتخاب شعر داشت. درحالی كه بسیاری از استادان موسیقی ایران چنین توانایی ندارند.

پرویز مشكاتیان نه تنها به خاطر سنتورنوازی بلكه به خاطر مجموعه‌ی این ویژگی‌ها تبدیل به مشكاتیان شد و به جز سال‌های اول و آخر زندگی‌اش، 20 سال زندگی فعال داشت كه با این حجم آثار ماندنی، شگفت‌انگیز است.

درویشی: ویژگی‌های مشكاتیان قابل تقلید نیست
درویشی با تأكید بر این‌كه ویژگی‌های مشكاتیان قابل تقلید نیست گفت: پرویز در نوازندگی، نگاه به موسیقی ایرانی و ساختن تصانیف و قطعات بیشمار ویژگی‌هایی غیرقابل تقلید داشت، هرچند كه تقلید از استاد مشق است و حتما دیگر هنرمندان آثار او را مشق می‌كنند، اما تصنیف‌های او شبیه هیچ‌كس نیست و سنتورنوازی‌اش نیز شیوه‌ای متفاوت از هركس را داشت. درواقع نگاه او به موسیقی باید فهمیده و درك شود و موسیقیدانان، سازندگان و نوازندگان سعی نكنند كه از سبك او تقلید كنند، چون در این صورت كارشان تعطیل می‌شود.

او در پایان گفت: پرویز سهم خود را به موسیقی ایران ادا كرد و حجم و كیفیتی كه او با آثارش ارایه كرد، دینی است كه به موسیقی ادا شده است. پس شما نیز سهم خودتان را به هنرمندان كشور ادا كنید. درحالی‌كه مدیران وقت هرگز از امثال پرویز و موسیقی ایران حمایت نكردند، درحالی كه اگر آن‌ها متولی فرهنگ و هنر هستند باید به رشد و ارتقای موسیقی كمك كنند و دانشجویان و فعالان این حوزه را مورد حمایت خود قرار بدهند.
در ادامه كلیپی از زندگی مشكاتیان پخش شد.

نوربخش: او به حق یك نابغه بود
حمیدرضا نوربخش نیز كه سال‌ها با مشكاتیان همكاری داشته است، در سخنانی مطرح كرد: خرسندم كه برخلاف مرده‌پرستی كه عادت دیرینه ماست، دست‌كم در این مراسم تصاویری را دیدیم.

او ادامه داد: پرویز به حق یك نابغه بود به هرحال نوابغ طلوع و درخششان خیلی زود است. شاهكارهای او نیز همگی متعلق به دوره نوجوانی به بعد بود كه خیلی زود به باروری رسید.

این خواننده موسیقی ایران با اشاره به اواسط دهه 60 كه در كنار مشكاتیان حضور پیدا كرده است، گفت:من با آثار او به ویژه كارهایی كه با محمدرضا شجریان داشت آشنا بودم و فرصت مغتنمی برای این ارتباط نزدیك فراهم شد و از همان ابتدا ارتباطی عمیق و معنوی میان ما پدید آمد. من به واسط استاد عبادی با ایشان آشنا شدم به هرحال استاد عبادی هرگز اهل گزافه‌گویی نبود، اما مشكاتیان را استاد مسلم می‌دانست. آن‌هم پرویز 30 ساله‌ای كه جایگاه خود را در موسیقی پیدا كرده بود و خیل عظیمی را به دنبال خود می‌برد، چه بسا كه بسیاری از جوانان به واسطه شنیدن آثار او طی سه دهه اخیر به ساز سنتور روی آوردند.

نوربخش در ادامه با بررسی جایگاه مشكاتیان در حوزه آهنگسازی و ملودی‌پردازی توضیح داد: او قطعات بسیاری دارد كه پایه‌هایش خاص خودش است. از این‌رو او خداوندگار ریتم است و این موضوع مرهون ذهن نابغه این هنرمند بود.

او تصریح كرد: چهار مضراب‌ها، قطعات، پیش‌درآمدها و بازی‌های ریتمی چیزی است كه مشكاتیان ابداع كرد و در بخش موسیقی باكلام نیز او یك ادیب و شاعر بود و انس و الفت دایمی و نوع بیان فاخر و ادیبانه‌اش همواره زبانزد خاص و عام بود.

نوربخش در توضیح ویژگی‌های مشكاتیان توضیح داد: او زبانش ادبی و شعرگونه بود كه با وجود و شخصیتش عجین شده و به همین دلیل تصانیف خاصی را از آن خود كرد. درواقع مشكاتیان موسیقی شعر را كشف می‌كرد و به همین دلیل هم شایسته است كه برای اشعاری كه او آهنگسازی كرده بود، آهنگ دیگری ساخته نشود و آثار او در جلساتی پژوهشی به موشكافی گذاشته شود.

فرج‌پوری: هنوز نپذیرفتم كه او از میان ما رفت
در بخش بعدی این مراسم سعید فرج‌پوری كه قرار بود قطعاتی به یاد مشكاتیان بنوازد با یادآوری خاطره آخرین دیدار خود با این هنرمند عنوان كرد: اواسط مردادماه امسال برای آخرین‌بار مشكاتیان را از نزدیك و در مجلس ختم یكی از دوستان مشتركمان دیدم و در این دیدار فرصتی فراهم شد تا گپی بزنیم و دردودلی بكنیم.

او یادآور شد: در بخشی از این صحبت به وضعیت موسیقی و مشكلات آن اشاره كردیم، مشكلاتی كه هنوز ادامه دارد و باعث فرسایش روح موسیقیدانان شده است.

فرج‌پوری با یادآوری دلتنگی‌های مشكاتیان از این وضعیت تصریح كرد: موسیقیدانان همیشه باید به جای خلاقیت و ذوق‌ورزی، مبارزه كنند و معلوم نیست كه این حكایت تا كجا ادامه دارد. درواقع موسیقیدانان امروزه به جای این‌كه كاری را به فرجام برسانند باید مدام به جست‌وجوی مجوز و ممیزی باشند و در این حال هیچ تریبونی برای آن‌ها وجود ندارد تا حرف بزنند و كار كنند. مسوولان هم دایم عوض می‌شوند و هركدام نظرات متفاوتی درباره موسیقی ارایه می‌دهند.

این نوازنده كمانچه گفت: در میان این درد‌ودل‌ها از مشكاتیان پرسیدم كه آیا می‌شود روزی را ببینیم كه این مسایل حل شده باشد و ما با آرامش ساز بزنیم و دردسر كم‌تری داشته باشیم؟ او در پاسخ می‌گفت:«چراكه نه من مطمئن هستم كه آن روز را می‌بینیم و به همین دلیل هم باید در این ایام بیشتر از گذشته كار كنیم.» زیرا امروز مجال سكوت نیست و من خوشحال شدم كه مشكاتیان را پرانرژی‌تر از گذشته و با امید بیشتری می‌دیدم كه می‌خواهد كارهایی انجام دهد،كارستان! اما خیلی طول نكشید كه خبر فوت او همه ما را شوكه كرد و هنوز هم نپذیرفتیم كه او رفته است.

فرج‌پوری گفت: مشكاتیان با كارنامه درخشان خود و آثارش با وجود این‌كه امروز حضور فیزیكی ندارد، اما همیشه همراه ما خواهد بود و توشه راه آیندگان موسیقی محسوب می‌شود كه این راه را باید ادامه دهند و جلو بروند.

او اظهارنظر كرد: مشكاتیان هیچ‌گاه ما را تنها نگذاشت و نرفت. او و كارهایش بی‌همتاست و تأثیرگذاربودن آثارش بر مخاطب خاص و عام قابل توجه است. همه مردم با موسیقی او ارتباط برقرار كردند و شاید این ویژگی در آثار سایر هنرمندان كم‌تر دیده شده باشد. درواقع او با كارهایش برای سالیان سال موسیقی ما را بیمه كرد و افرادی را جذب خود كرد كه پیش از این شنونده موسیقی ایرانی نبودند.

آوا مشكاتیان: سپاس كه در این روزگار كنار ما هستید
آوا مشكاتیان فرزند زنده‌یاد مشكاتیان نیز در بخش دیگری از این مراسم با قدردانی از برگزاركنندگان این نكوداشت گفت: سپاس كه در این روزگار درد كنار ما هستید و به یاد هم‌دانشگاهی و هم‌رزم خود كنار ما آمده‌اید، امروز می‌گویم؛ هم‌رزم زیرا كه از پدرم مشكاتیان آموختم كه راستی را پاس داشتن خود رزمی سخت است.

فرزند مشكاتیان سپس یكی از اشعار فریدون مشیری را خواند و از همه قدردانی كرد.

اجرای قطعه‌ی «الا یا ایها الساقی» توسط همایون شجریان
همایون شجریان نیز به نیابت از خانواده شجریان گفت: بهترین سخنان را دیگران گفتند و كم نگذاشتند. اما دلم می‌خواست از سوی خودم و خانواده شجریان برای این همت بلند از تك‌تك شما سپاسگزاری كنم و درود بگویم كه چنین هستید و چنین انجام دادید.

همایون كه به دلیل سرماخوردگی قصد نداشت بخواند با تشویق دانشجویان بخش‌هایی از قطعه «الا یا ایها الساقی» از ساخته‌های مشكاتیان را خواند.

درخشانی: او ستاره‌ی درخشان موسیقی بود
مجید درخشانی نیز در ادامه پیش از نواختن قطعاتی به یاد زنده‌یاد مشكاتیان گفت: من شاگرد كوچك مشكاتیان بودم و وقتی در سال 1355 از شهرستان به تهران آمدم، نمی‌دانستم كه او كیست. اما هربار در راهروهای دانشكده هنرهای زیبا می‌نشستم و به صدای ساز او گوش می‌دادم. بعدها كه از نزدیك با ایشان آشنا شدم و سنتورش را شنیدم تأثیر زیادی از او گرفتم.

درخشانی گفت: ساز او نه تنها برای سنتورنوازان كه برای همه هم‌نسلانش تأثیرگذار بود و هنوز زمان می‌خواهد تا كسی این ردپاها را كشف كند و آثار او را بشناسد. اما در این میان خوشحالم كه مشكاتیان در زمان حیاتش مورد لطف همگان و به خصوص مردم قرار گرفت و آثارش به خوبی شنیده شد.

او سپس با خواندن تك‌بیتی از محمد زهری گفت: «برای هر ستاره‌ای كه ناگهان در آسمان غروب می‌كند دلم هزارپاره است». پرویز نیز ستاره‌ی درخشانی در موسیقی ما بود كه با رفتنش البته ستاره‌های دیگری پیدا خواهند شد.

در بخش پایانی این مراسم زهرا رهنورد هم‌دانشكده‌یی مشكاتیان در سخنانی مطرح كرد:سخن گفتن درباره پرویز مشكاتیان كه هم‌دانشكده‌یی سال‌های دورم بود، بسیار سخت است. هرچند كه ما دانشجویان مجسمه‌سازی همیشه رابطه‌ی خوبی با دانشجویان موسیقی داشتیم و فكر می‌كردیم حجم‌هایی كه می‌سازیم با ریتم‌هایی كه آن‌ها تنظیم می‌كنند، گفت‌وگوی خوبی برقرار می‌كند. اما این سوال همواره مطرح است كه چرا این پروازهای زودرس به این شدت انجام می‌شود؟

در پایان این مراسم زهرا رهنورد لوح یادبود انجمن اسلامی دانشگاه تهران را به خانواده زنده‌یاد پرویز مشكاتیان اهدا كرد.