• بهراد توکلی

موسیقی ما -آلبوم بی‌من مرو که در روزهای پایانی سال گذشته روانه بازار نشر شد اثری است در دستگاه ماهور و حاصل همکاری گروه دستان و همایون شجریان است. اثر دارای نکات شاخص و ارزشمندی است که در اینجا به برخی از ان‌ها می‌پردازیم. شاید یکی از موفق‌ترین ویژگی‌های «بی‌من مرو» بافت منسجم آن است تناسب میان ساز و آواز به لحاظ زمان، گردش ملودی‌ها و تنوع ریتم و ملودی چه در قطعات با کلام و بی‌کلام و نیز آواز، بافتی منسجم را ایجاد کرده در عین عناصر متکثر به خوبی با استفاده هوشمندانه از عناصر وحدت بخش کلیت آلبوم را در جایگاه ارزشمندی قرار داده است که در اینجا جای ان است که به نوازنده و آهنگساز ارجمند جناب فرجپوری و نیز همایون شجریان دست مریزاد گفت. در سالهای اخیر معدود آثاری را می‌توان یافت که به این انسجام و یکپارچگی دست یافته باشند در واقع آثار سالهای اخیر را تنها به صورت قطعات مجزا می‌توان شنید که فقط کنار هم چیده شده‌اند و اکثر آن‌ها نتوانسته‌اند با ارتباط منطقی و منسجم میان قطعات برای آثار ایجاد هویت کنند که همانگونه که ذکر شد بی‌من مرو در میان آثار سال‌های اخیر جزء معدود استثنا‌های موفق است.

آواز همایون شجریان نیز از وی‍ژگی‌های درخشان «بی‌من مرو» است که نمی‌توان از کنار آن به سادگی عبور کرد. حضور و موقیعیت یگانه استاد محمدرضا شجریان در آواز ایران خصوصا بعد از انقلاب سبب شد تا اکثر خوانندگان جوان نسل ما با نگاه به جایگاه رفیع ایشان به سمت تقلید از ایشان رفتند اما این تقلید تنها در نادرست‌ترین شکل آن یعنی تقلید از جنس و لحن صدای ایشان صورت پذیرفت موردی که به دلیل عدم تناسب با بافت متنوع جنس‌های صدائی مختلف که ناشی از تفاوت طبیعی حنجره هاست، سبب شد تا انچه امروز از این دست خوانندگان می‌شنویم آثار ساده و بی‌تنوعی باشد که تنها در آن تلاش شده کپی دست چندمی از جنس و لحن صدای استاد شجریان را ارائه دهد که طبیعی است مورد اقبال دراز مدت جامعه نیز قرار نگرفته و نخواهد گرفت و جالب اینجاست که این خوانندگان در گفتگو‌ها خودشان منکر این امر هستند غافل از اینکه قضاوت با جامعه اهل فن است. در واقع اکثریت خوانندگان نسل ما به جای انکه دانش وسیع، تنوع ملودی و ریتم و تلاش و زحمات استاد را به عنوان الگو قرار داده و سعی در ارتقا کیفی هنر خود نمایند، به سوی کپی کردن از استاد رفته‌اند که بعضا مورد توجه عده‌ای مخاطبان سهل پسند نیز قرار گرفته، اما در این میان داستان همایون شجریان حکایتی دیگر است! همایون جنس و لحن صدا را به صورت طبیعی از پدر به ارث برده و برای همین صدای او تصنعی نیست. اما نکته شاخص‌تر در مورد او تسلط و دانشی است که او به عنوان یک هنرمند (که در هنرستان موسیقی نیز به ناوختن ساز کمانچه پرداخته) از پدر و سایر استادانی شاخصی که با آن‌ها همنشینی و مصاحبت داشته فراگرفته که امروزه در آواز او مشهود است. تنوع و تحرک و پویائی ریتم در آواز، تنوع ملودی‌های آواز و تحریر‌ها و سنوریته مطلوب در اثر فشارنیاوردن به حنجره از ویژگی‌های بارز آواز همایون است خصوصیت آخر بخصوص در اجرای تصانیف پرسرعت با ریتم‌های پیچیده (نظیر آثار هنرمند ارجمند علی قمصری) به خوبی خود را نشان می‌دهد. در واقع همایون آواز خود را می‌خواند! و بی‌جا نیست اگر او را با فاصله بسیار سرآمد خوانندگان نسل خود دانست.

نکته دیگر آهنگسازی اثر است که از جمله وی‍ژگی‌های ارزشمند اثر است ملودی‌های پرتحرک و زیبا خصوصا در تصانیف از نقاط قوت اثر است استفاده از ریتمهای لنگ نظیر (هفت ضربی در تصنیف بی‌من مرو) ‌ به بیان روان لشعار آسیب نرسانده است تنها نقد مختصری که به آن می‌توان وارد دانست معدود تقطیع‌های کلامی است که صحت آن فدای روند ملودی شده است که از آن معدود می‌توان به تقطیع کلمه «کو (ی) منم» «در مصراع مست میان کو، منم» که کلمه کو (به معنی کوی) به کلمه منم چسبیده و کلمه «کومنم» را ایجاد کرده که منطقی نیست و اگر کو به عنوان قید سوال به کار می‌رفت (مستِ میانه کو؟ منم در نسخه‌ای نیامده است) باز باید از کلمه «منم» جدا خوانده می‌شد. البته این معدود نمی‌تواند خدشه‌ای به کلیت برجسته اثر وارد آورد.

در پایان لازم است به اجرای فنی و منسجم گروه دستان نیز اشاره کنیم که همچون گذشته در گروه نوازی بسیار موفق اجرا کرده‌اند. به سعید فرجپوری و همایون شجریان و سایر نوازندگان گروه دستان دست مریزاد می‌گویم.