• آرش افشار | منتقد موسیقی

موسیقی ما - خواننده- سازنده‌ها (singer-Songwriters) در موسیقیِ معاصر طیفی برجسته‌اند و در گونه‌هایِ مختلفِ موسیقی، تاثیرِ جدی دارند. البته پیش از پرداختن به این طیف باید اول روشن کنیم که سازنده (Songwriter) کیست. در صنعتِ موسیقی، سازنده‌ کسی‌است که شعر و ملودی می‌سازد و این تا اندازه‌یِ زیادی با شرایطِ عمومیِ موسیقیِ ما که اغلب یک نفر ترانه می‌نویسد و کسی دیگر ملودی می‌سازد، متفاوت است....

یکی از دلایلِ عقب‌ماندگیِ موسیقیِ پاپِ ما هم می‌تواند همین شرایط باشد. دوطرف از کارِ هم سر درنمی‌آورند و (در حالت خوش‌بینانه) هرکدام فقط کارِ خودشان را خوب بلدند. ترانه‌سراها اغلب رویِ وزن‌هایِ عروضی می‌نویسند (که به تکرارِ و ملالِ کنونی می‌انجامد) و آهنگسازها هم (اگر ساختِ ملودی مقدم باشد) یا براساسِ همین اوزان آهنگ می‌سازند و یا بدون درکِ درستی از ویژگی‌هایِ زبان و شناختِ واژگانِ فارسی، چیزی درست می‌کنند که ظرفِ مناسبی برایِ کلام نیست. این، دقیقاً همان روزنه‌ای‌ست که می‌تواند منشأ خلاقیت و نوآوری باشد و با این فاصله‌گذاری عملاً کور شده‌است.

اما علاوه بر امکانِ نوآوریِ بیش‌تر و تجربه‌یِ فضاهایِ متنوع‌، یکی بودن ترانه‌سرا و آهنگساز به هماهنگی احساسیِ اثر هم کمکِ شایانی می‌کند. زمانی که آهنگساز رویِ ترانه‌یِ کسی دیگر ملودی می‌سازد، ممکن است به درستی با آن ترانه ارتباط برقرار نکند و حتا متوجهِ بخش‌هایی از آن نشود (و بالعکس، وقتی ترانه سرا رویِ ملودی می‌نویسد). حالا در نظر بگیریم که شخصِ سومی (خواننده) هم باید بیاید و با هردو ارتباط بگیرد و هماهنگ شود!

شاید به‌دلیلِ همین نوآوری و تاثیرِ احساسیِ بیش‌تر است که در سال‌هایِ اخیر استقبال از خواننده‌هایی که خودشان هم در نوشتنِ شعر، یا ساختِ ملودی و گاهی تنظیم و میکس، دخالت دارند به‌شدت افزایش پیدا کرده است. اگر نگاهی به اسامیِ خوانندگانِ پرطرفدارِ این سال‌ها بیندازیم، تقریباً هیچ‌ خواننده‌ای را پیدا نمی‌کنیم که خودش نقشی در کارهایش نداشته‌باشد. جالب است که به‌طورِ کلی هم خواننده‌-سازندگی (علی‌رغم کم‌تعداد بودنِ نمونه‌ها) در تاریخِ موسیقِ پاپِ ایران سابقه‌یِ خوبی دارد و حتا موفقیتِ آهنگساز- خواننده‌ها هم به‌مراتب چشم‌گیرتر از کسانی‌ است که فقط می‌خوانند.

خواننده‌هایِ مؤلف، معمولاً سبک و سیاقِ یک‌دست‌تری نسبت به دیگران دارند و از این‌جهت تکلیفِ شنونده با آن‌ها روشن‌تر است. موفقیتِ آثارِ خواننده‌هایِ دیگر اغلب به این بستگی دارد که در آهنگ یا آلبومِ جدیدشان با کدام آهنگساز یا ترانه‌سرا کار کرده‌اند و در مجموع به مخاطب، امنیتِ شنیداری نمی‌دهند. خواننده‌‌هایی که فقط می‌خوانند، معمولاً دیدگاه و نگرشِ خاصی هم ندارند. حتا آهنگ‌هایِ یک آلبومِ آن‌ها اغلب در جهان‌بینی و رویکرد، دچارِ شلختگی‌است. اما خواننده-‌سازنده‌ها مسیرِ مشخص‌تری را دنبال می‌کنند و این موضوع احتمالِ جذبِ «هوادارانِ» بیش‌تر را هم افزایش می‌دهد.

جالب است که خواننده-سازندگیِ در فرهنگِ امروزِ موسیقیِ جهان، کم و بیش شکلِ یک ژانر را به‌خود گرفته و به‌عنوانِ عنصری متمایزکننده در کنارِ گونه‌ی‌هایِ موسیقیایی موردِ توجه قرار می‌گیرد. درواقع خواننده-سازنده یکی از برچسب‌هایِ اعتباربخش است که بدونِ در نظر گرفتنِ سبکِ موسیقی، هنرمندانی (شاید ناهمگون) را در یک دسته قرار می‌دهد و از دیگران جدا می‌کند.

و نکته‌یِ قابلِ توجهی‌ست که دورانِ نوینِ موسیقیِ ایران با مؤلفِ برجسته‌ای چون علی‌اکبرخانِ شیدا آغاز می‌شود و با عارف قزوینی (که به تعریفِ دقیق، یک خواننده-سارنده است) ادامه پیدا می‌کند؛ که هر دو تصنیف‌سازی را با همین منطقِ درست (ساختِ شعر و آهنگ) پی‌ می‌گیرند اما این راه و روش با تجزیه‌ی تصنیف به دو بخش و تقسیمِ کار بینِ آهنگساز و شاعر، رفته‌رفته به شکلی که امروز می‌بینیم، در می‌آید. بررسیِ دلایلِ این دگرگونی، شاید دست‌مایه‌یِ نوشته‌ای دیگر باشد.