• آرش افشار | منتقد موسیقی

موسیقی ما - در نوشته‌یِ پیشین از آشوبی که خواننده‌سالاری در موسیقیِ ما ایجاد کرده گفتیم و به دورانِ سردمداری آهنگسازان سرکی کشیدیم که دوره‌ای به‌مراتب روشن‌تر از امروز بود اما مشکلاتی هم داشت؛ و گفتیم که «صنعتِ موسیقی» راه و روشی برایِ به ‌حداقل رساندنِ این مشکلات و ارتقاءِ سطحِ آثارِ موسیقیایی پیشنهاد می‌کند.

این پیشنهاد خیلی ساده است: تهیه‌کننده!

از آن‌جا که هر چیزی در جهان موجود باشد، در کشورِ ما هم به شکلی و عنوان وجود دارد اما از تمامِ ویژگی‌هایِ آن، فقط همان «عنوان» را یدک می‌کشد؛ ابتدا باید روشن کنیم که «تهیه‌کننده‌ی موسیقی» چه چیزهایی نیست.
تهیه‌کننده، کارگزارِ خواننده نیست. کسی که در ارشاد آشنا دارد و برایِ ترانه‌ها و آهنگ‌ها مجوز می‌گیرد یا برایِ تسویه‌حساب، با ترانه‌سرا و آهنگساز و کنسرت‌گذار و... طرف می‌شود و یا اخبارِ مربوط به خواننده را در مطبوعات نشر می‌دهد یا برایِ خواننده مهمانی ترتیب می‌دهد و... غالباً باید «مسئولِ روابط عمومی» یا نهایتاً «مدیرِ برنامه» تلقی شود و ارتباطی به تهیه‌کنندگیِ موسیقی ندارد.

تهیه‌کننده‌یِ موسیقی کسی که مقداری پولِ اضافی (یا نیازمندِ شست‌ و شو) دارد و آن را در اختیارِ خواننده می‌گذارد تا یک آلبومِ موسیقی جمع کند یا ویدیو بسازد و... نیست، همین‌طور کسی که فکر می کند اگر مقداری هزینه کند بعد از فروشِ آلبوم مثلاً دو برابرش را به‌دست می‌آورد و نیز کسی که صاحبِ یک عنوانِ تجاری‌ست و جهتِ تبلیغِ محصولاتش، برایِ یک آلبومِ موسیقی خرج می‌کند و هرچیز دیگری از این دست... چنین تعریفی می‌تواند به «سرمایه‌گذار» مربوط شود.

صاحبِ شرکتِ نشر یا پخش، تهیه‌کننده‌یِ موسیقی نیست. کسی که ناگهان بخشی از بازار را ترک می‌کند و تصمیم می‌گیرد به بخشِ دیگری نقلِ مکان کند (که از بدِ حادثه به فرهنگ و هنر مربوط می‌شود)، یا کسی که بابتِ روابط (و در حالتِ خوش‌بینانه: سوابق و مدارکِ مرتبط)، مجوزِ موسسه‌یِ فرهنگی و هنری در حوزه‌یِ موسیقی گرفته، مدیرِ شرکتِ تهیه و تولید است، نه تهیه‌کننده‌یِ موسیقی.

تهیه‌کننده در صنعتِ موسیقی، فردی است که کارِ نظارت و مدیریت بر تولید و ضبط موسیقی را بر عهده‌ دارد. تهیه‌کننده در یک پروژه‌یِ موسیقی، نقش‌های متعددی بر عهده‌ دارد، از جمله: جمع‌آوریِ ایده‌ها، انتخابِ ترانه‌سرایان و آهنگسازان (یا ترانه‌ها و آهنگ‌ها)؛ هدایت خواننده و نوازندگان در استودیو، کنترل ِجلسات ضبط و نظارت بر فرایند میکس و مسترینگ و...

این یک تعریفِ ویکی‌پدیایی‌ست که جامع نیست اما گویاست. یعنی لوازم و حداقل‌هایِ تهیه‌کنندگیِ موسیقی را مشخص می‌کند. تهیه‌کننده، یک آهنگسازِ خبره یا ترانه‌سرایِ مطرح نیست اما قطعاً هم از موسیقی سر درمی‌آورد و هم درکِ درستی از شعر دارد. ممکن است اصلاً صدایِ خوبی نداشته‌باشد یا لزوماً به‌شکلِ حرفه‌ای سازی ننوازد، اما به‌خوبی اجرایِ درست و لحنِ مناسب را تشخیص می‌دهد. احتمالاً دانشِ لازم برایِ تنظیمِ آهنگ را ندارد اما قطعاً می‌داند که ملودی و شعری که در دست دارد در کدام فضایِ موسیقیایی، بیش‌ترین تاثیرگذاری را دارد. شاید نتواند پشتِ دستگاه بنشیند و میکس کند، اما متوجه می‌شود که مهندسِ صدا مسیرِ درستی را در ترکیبِ صداها می‌رود یا نه، و می‌تواند نتیجه‌یِ نهایی را آگاهانه قضاوت کند.

تشبیهِ تهیه‌کننده‌یِ موسیقی به کارگردانِ فیلم، کاملاً به‌جاست. کارگردان نه بازیگر است و نه فیلم‌بردار، اما از هر دو بهتر می‌داند که بهترین حرکت در کدام قاب بسته می‌شود و زمانی که کنارِ تدوینگر می‌نشنید، درست‌ترین پیوندگاهِ نماها را در ذهن دارد. نقشِ تهیه‌کننده‌یِ موسیقی همین‌طور با کاری که «مدیرِ پروژه» در امورِ صنعتی انجام می‌دهد، قابلِ مقایسه است: «مدیر پروژه، مسئولِ اجرایِ موفّقیت‌آمیز پروژه در همه‌یِ واحدهای اجرایی است و هماهنگ‌کننده‌یِ مرکزیِ همه‌یِ عملیاتِ مربوط به یک پروژه».

شرح و بسطِ نقشی که تهیه‌کنندگان در تاریخِ «صنعتِ موسیقی» داشته‌اند، در این نوشته نمی‌گنجد، اما تاثیرِ آن‌ها در شکل‌گیری و هدایتِ بزرگ‌ترینِ ستاره‌ها و گروه‌هایِ موسیقیِ جهان و خلقِ مشهورترین و شنیدنی‌ترین قطعات بر کسی پوشیده نیست. افرادی که شاید مخاطبان عادی کم‌تر با آن‌ها آشنا باشند اما نقش‌شان در موفقیتِ هنرمندانِ مختلف، برایِ حرفه‌ای‌ها کاملاً روشن است.

در هر صورت، به‌نظر می‌رسد برایِ نزدیک‌شدن به یک ساختارِ حرفه‌ای و رهاشدنِ از این آشوب، استفاده از «تهیه‌کننده‌یِ موسیقی» پیشنهادِ مناسبی‌ برایِ موسیقیِ ایران باشد. قطعاً طرحِ پرسش‌هایی از این‌دست که تهیه‌کننده‌ای با مشخصات ذکرشده را باید از کجا پیدا کنیم، بی‌مورد است. دست‌اندرکارانِ موسیقی اگر نگاهی درست به‌اطراف‌شان بیندازند، در میانِ همکاران‌شان (شاید یک نوازنده یا یک مهندس صدا) در میانِ صاحبانِ حرفه‌هایِ مرتبط (یک مدرس یا ژورنالیستِ موسیقی) و حتا در میانِ مخاطبان‌شان (یک شنونده‌یِ حرفه‌ایِ موسیقی) افرادی باصلاحیت را پیدا خواهند کرد.