• آرش افشار | منتقد موسیقی

موسیقی ما - چند دهه پیش‌تر، معمولاً آهنگ‌سازان رویِ یک ترانه آهنگ می‌ساختند یا ملودی را در اختیارِ ترانه‌سرا می‌گذاشتند تا رویِ آن کلام بگذارد. شاید از پیش تصمیم می‌گرفتند که کدام خواننده باید آن کار را بخواند و شاید هم بعد از تکمیلِ شعر و آهنگ، این انتخاب صورت می‌گرفت. بعد هم اگر خودشان اهلِ فن بودند، کار را تنظیم می‌کردند و اگر هم نه، موسیقی‌دانی مناسبِ آن فضا را دعوت به همکاری می‌کردند و بعد هم ضبط و باقیِ قضایا . فرایندی کم و بیش منطقی که البته متمرکز بر تخصص و تواناییِ آهنگ‌ساز و درکِ درستِ او از عناصرِ یک اثرِ موسیقیایی بود. یعنی اگر آهنگ‌ساز در فهم و شناختِ شعر ضعفی داشت یا مثلاً به‌درستی از میکس سردرنمی‌آورد، خطرِ افتِ کیفیت، کارش را تهدید می‌کرد. (خطری که در تولیداتِ استانداردِ موسیقی، پیش‌بینی و راه‌ِ حل‌اش هم پیشنهاد شده‌است).

اما کمی بعدتر، اتفاقاتی ناگوار افتاد که همین میزان نظم و منطق را هم به‌کلی از بین برد. با گسترشِ خواننده‌سالاری، اختیاراتی که مرور کردیم، به‌ خوانندگان واگذار یا درواقع توسطِ خوانندگان غصب شد...! بدونِ تردید یکی از مؤثرترین عواملِ در شکل‌گیریِ وضعیتِ آشوب‌ناکی که در این روزگار شاهدش هستیم، همین واگذاریِ اجباری‌ست! دلیلش نباید پیچیده باشد؛ اغلبِ آهنگسازان دست‌کم کارِ خودشان را بلد بودند، بیش‌ترشان سری در شعر و ادبیات داشتند و با بخشِ مهندسیِ موسیقی هم آشنا بودند؛ اما بیش‌ترِ خوانندگان نه موسیقی بلد بودند و نه شعر می‌فهمیدند... و بیش از آنش هم پیشکش!

درنتیجه راهبریِ کاروانِ موسیقی (به‌ویژه موسیقیِ پاپ) به‌دستِ نابلدهایی افتاد که جز رنگِ صدایی مردم‌پسند، هیچ صلاحیتِ دیگری برایِ این هدایت و پیش‌روی نداشتند. طبیعی ‌ست که کیفیتِ کارهایِ تولید شده در اندازه‌یِ سواد و در قواره‌یِ درکِ تولیدکنندگانش باشد؛ و این هم طبیعی‌ست که وسعتِ دیدِ آدم‌ها به‌اندازه‌ی قدشان باشد و انتخاب‌شان در حدِ چشم‌رس‌شان...

در این شرایط، ترانه‌سرا باید تُرّهاتی سر هم کند که با فهمِ جنابِ خواننده مطابق باشد و آهنگساز چیزهایی از خودش در بیاورد که ذوقِ نداشته‌یِ مقامِ خوانندگی را به رضایت برساند. موسیقیِ پاپ از میدان‌گاهِ عَرضه‌یِ میان‌مایگان تبدیل می‌شود به جولان‌گاهِ بچه‌تنبل‌ها و تهِ صفی‌ها؛ تا با خیالِ راحت تولیداتِ ابتدایی‌شان را به خوردِ مردم بدهند؛ که شاید به این شکل هم در کوتاه‌مدت چیزی در حدِ تنقلاتِ روزمره‌ تامین شود، اما هرگز غذایی به کسی نمی‌رسد.

هنرمندنمایی که چیزی بیش از مردم ندارد (نمی‌داند ـ نمی‌فهمد) چیزی به کسی اضافه نمی‌کند، دریچه‌ای تازه رو به کسی نمی‌گشاید، چشم‌اندازی ندیده پیشِ روی کسی نمی‌گذارد؛ یعنی ندارد که بدهد، نمی‌بیند که به‌نمایش بگذارد. و موسیقی درجا می‌زند؛ نه! به عقب برمی‌گردد، خورده‌ها را نشخوار می‌کند، پس‌داده‌ها را بازمی‌خورد و می‌شود چیزِ مهوعی که ما امروز داریم: موسیقیِ پاپِ ایران!

در این فضاست که نوآموزانِ جلساتِ شبهِ ادبی که چیزی از وزن و قافیه (و نه چیزی بیش‌تر) به‌گوش‌شان خورده، می‌شوند شاعر و ترانه‌سرا و هر عقب‌افتاده‌ای که می‌تواند رویِ یک ساز چندتا آکورد بگیرد و بنالد، آهنگساز تلقی می‌شود... ترانه‌سرا (که قرار است برایِ موزیک بنویسد) سرِ سوزنی از موسیقی سر درنمی‌آورد و آهنگساز (که سر و کارش با کلام افتاده) در فارسیِ روزمره‌اش درمی‌ماند، چه رسد به شعر! هیچ‌کدام هم نه شعر می‌خوانند و نه موسیقی می‌شنوند. سطحِ بالاترین خوراکِ فکری‌شان تولیداتِ چهار دهه پیشِ همین سرزمین (و نه حتا جهان) است. و این‌طورهاست که همه‌چیزمان به همه‌چیزمان می‌آید: آن خواننده و این هم ترانه‌سرا و آهنگساز!

حالا کدام انگشت است که از این کلافِ سردرگم، گرهی باز کند؟! گفتیم که سردمداری آهنگسازان راهِ خوبی بود (و به تولیداتِ قابلِ دفاعی منجر شد) اما به‌قدرِ کافی مطمئن نبود و گاه عریض‌تر از مو هم لایِ درزش می‌رفت؛ و گفتیم که در تولیداتِ استاندارد، این خطرات هم پیش‌‌بینی شده و «صنعتِ موسیقی» راهکاری برایش پیشنهاد کرده‌ است.

هفته‌یِ آینده به این قصه می‌رسیم.