• آرش افشار | منتقد موسیقی

موسیقی ما - جدی گرفتن مصیبت بزرگی‌ست و ما (ایرانی‌ها) در این زمینه ید طولایی داریم؛ به‌خصوص در جدی گرفتنِ چیزهایی که اصولاً جدی نیستند. مثلاً همین موسیقی پاپ! اگر محوری رسم کنیم که از سمتِ راست به هنر و از سمتِ دیگر به سرگرمی برسد، موسیقیِ پاپ تقریباً در منتها علیهِ سمتِ چپ قرار می‌گیرد. یعنی ترکیبی‌ست از حداقل‌های هنری و بیش‌ترین مؤلفه‌های سرگرم‌کنندگی....

اگر کمی افسرده باشیم شاید یک موسیقیِ پاپِ شاد کمی حال‌مان را عوض کند یا اگر دوست داشته‌باشیم در آن اندوه فروبرویم، یک آهنگِ غمگین خیلی راهگشاست! اما فرض کنید که بخواهیم مشکلی را که باعثِ آن افسردگی شده، تحلیل کنیم. نه! هیچ‌شکلی از موسیقیِ پاپ کمک‌مان نمی‌کند. این نوع موسیقی اصولاً برایِ تحتِ تاثیر قراردادنِ احساساتِ سطحی ایجاد شده؛ سازندگانش (از نظر هنری) افرادی میان‌مایه‌اند و تولیدات‌شان عامه‌یِ مردم را هدف می‌گیرد. تمامیِ دیگرانی که می‌خواهند کارِ دیگری در موسیقی بکنند و همه‌یِ کسانی که قصدِ شنیدن چیزی متفاوت دارند، قطعاً به سراغِ شکلی دیگر از موسیقی می‌روند.

پس چه اتفاقی افتاده که موسیقیِ پاپ این‌قدر برایِ ما جدی‌ست؟ گویا ریشه‌هایِ ماجرا به اواخرِ دهه‌ی چهل و اوایلِ دهه‌ی پنجاه شمسی برمی‌گردد. جایی که تعدادی از روشنفکرانِ ایرانی، موسیقیِ پاپ را به‌عنوانِ «وسیله‌»ای برایِ انتقالِ دیدگاه‌های‌شان برگزیدند تا با مخاطبِ وسیع‌تری ارتباط برقرار کنند. برایِ مثال شخصیت‌هایی چون اسفندیار منفردزاده و ایرج جنتی عطایی، چه از نظرِ درک و سواد و نگرش و چه به‌لحاظ مشیِ شخصیتی، هیچ پیوندی با عمده‌یِ دست‌اندرکان موسیقی پاپ ایران نداشته و ندارند اما بُردِ وسیعِ ترانه در آن روزگار، آن‌ها را جذبِ موسیقی پاپ می‌کند. این اتفاق یک نتیجه‌یِ مثبت دارد: آن‌چه به‌گوشِ مردم می‌رسد، چیز درست و سالمی‌ست و بارقه‌ای از هنر و زیبایی‌آفرینی دارد و البته یک نتیجه‌یِ نه‌چندان خوب: وقتی پای گوهرِ شعر به ترانه باز می‌شود، شعرخوان‌ها و شعرفهم‌ها را هم جلب خود می‌کند و زمانی که خلاقیت و نوآوری به این سبک پا می‌گذارد، به جذبِ موسیقی‌شناسان و دوست‌دارانِ جدی موسیقی می‌انجامد. بعدتر دیگرانی هم که در شعر و موسیقی درست و بلدند، به این جمع اضافه می‌شوند و توقع‌ها بالامی‌رود و یک‌دفعه می‌بینیم یک‌سری آدمِ جدی که قاعدتاً باید درگیر هنر باشند، در بازیِ سرگرمی افتاده‌اند. آن‌هم وقتی که موسیقیِ پاپ از دورانِ ابزار‌بودگی عبور کرده و به همان اصلِ سرگرم‌کنندگی‌اش برگشته‌است. همین‌جاست که یکی از آن دو بزرگ یادشده به «ترانه‌هامو پس بده» می‌رسد و دیگری به‌کلی عطایِ کارکردن در موسیقِ پاپ را به لقایش می‌بخشد. اما دیگرانی که شاید به‌واسطه‌ی همین بزرگان، درگیرِ این موسیقی شده‌اند، هم‌چنان دست‌و پا می‌زنند. شاعری که به‌لطفِ آمارِ غریبِ کتاب‌خوانانِ ایرانی بی‌مخاطب و البته بی‌پول مانده، خودش را در ترانه خلاصه می‌کند تا به نداشته‌ها برسد و جدا از این‌که داشته‌هایش را از دست می‌دهد، باید از دستِ ترانه‌گوهایِ کوچک و کارهایِ آبکی‌شان حرص بخورد. غافل از این‌که این‌جا میدان‌گاهِ میان‌مایگان است و اوست که ناخوانده بر سرِ این سفره نشسته... و البته آهنگ‌سازان کاربلد هم وضعیتِ بهتری ندارند...

یکی دیگر هم هست (غریب‌تر از آن دو گروه) که می‌نشیند و این‌چیزها را می‌نویسد...